دوران پارینه سنگی در فلات ایران

دوران پارینه سنگی در فلات ایران به طولانی ترین بخش از پیشاتاریخ بشری اشاره دارد که حدود ۱ میلیون سال پیش آغاز شده است. این سرزمین به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، نقش بی بدیلی را به عنوان پلی طبیعی برای مهاجرت هومینین ها از آفریقا به آسیا و اروپا ایفا کرده است و شواهد کهنی از سکونت انسان های اولیه را در خود جای داده است.

سفر به گذشته های بسیار دور، به زمانی که هنوز خط و تاریخ نگاری وجود نداشت، همیشه با شگفتی همراه بوده است. در این مسیر پر رمز و راز، فلات ایران جایگاه ویژه ای دارد؛ سرزمینی که نه تنها شاهد گام های نخستین انسان های اولیه بوده، بلکه به عنوان یک چهارراه حیاتی در مسیر پراکنش آن ها از آفریقا به دیگر نقاط جهان عمل کرده است. دوران پارینه سنگی، یا عصر سنگ کهن، طولانی ترین و یکی از مهم ترین فصول کتاب تاریخ بشر را تشکیل می دهد و مطالعه آن در فلات ایران، درک ما را از تکامل فرهنگی، فناورانه و زیستی انسان به شکل چشمگیری گسترش می دهد. این دوره به بخش های پارینه سنگی قدیم، میانی، جدید و فراپارینه سنگی تقسیم می شود که هر یک ویژگی ها و ساکنان خاص خود را داشته اند و داستان زندگی انسان در این پهنه وسیع را روایت می کنند.

فلات ایران: چهارراه کهن بشری و گذرگاه مهاجرت ها

فلات ایران، با موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود در قلب قاره آسیا، همواره نقشی محوری در ارتباطات و جابه جایی های بشری ایفا کرده است. این سرزمین، با رشته کوه های مرتفعی چون زاگرس و البرز، و دشت های وسیع و متنوع اقلیمی، نه تنها زیستگاهی مناسب برای گونه های مختلف انسانی بوده، بلکه به عنوان یک مسیر اجتناب ناپذیر برای مهاجرت های بزرگ از آفریقا به سایر قاره ها شناخته شده است.

موقعیت جغرافیایی و اهمیت ژئواستراتژیک

قرار گرفتن فلات ایران در تقاطع سه راهی آفریقا، اروپا و آسیای مرکزی و شرقی، آن را به دروازه ای استراتژیک برای عبور و مرور جمعیت های انسانی تبدیل کرده بود. رودخانه ها، کوهستان ها و دشت های این منطقه، مسیرهای طبیعی را برای شکارچیان-گردآورندگان اولیه فراهم می آورد. این سرزمین، به دلیل تنوع اقلیمی خود در دوران پلیستوسن (عصر یخبندان)، از قابلیت های زیستی مناسبی برخوردار بود که امکان بقا و پیشرفت را برای هومینین ها فراهم می کرد. کاوش های باستان شناختی در نقاط مختلف فلات ایران، اهمیت این منطقه را در درک الگوهای مهاجرتی کهن بشری بیش از پیش آشکار می سازد.

نقش فلات ایران در پراکنش هومینین ها

دانشمندان بر این باورند که فلات ایران تنها پل طبیعی قابل عبور برای انسان های شکارگر-گردآورنده در مسیر مهاجرت از قاره آفریقا به سوی مناطق جنوبی و شرقی آسیا بوده است. این مسیر، که در طول هزاران سال و در پی تغییرات اقلیمی متعدد مورد استفاده قرار گرفته، منجر به شکل گیری الگوهای پیچیده ای از پراکنش و تعاملات فرهنگی-ژنتیکی شده است. یافته های باستان شناختی در ایران نه تنها حضور دیرینه انسان در این منطقه را تأیید می کند، بلکه شواهد گران بهایی از چگونگی سازگاری آن ها با محیط های مختلف، توسعه ابزارسازی و تبادلات فرهنگی را نیز ارائه می دهد. به همین دلیل، پژوهش های بیشتر در فلات ایران می تواند به روشن شدن بسیاری از ابهامات درباره تاریخ اولیه بشر کمک کند.

پارینه سنگی قدیم در فلات ایران: نخستین گام های سکونت

دوران پارینه سنگی قدیم، که حدود ۱ میلیون سال پیش آغاز شده و تا ۲۰۰ هزار سال قبل ادامه داشته است، آغازگر داستان سکونت انسان در فلات ایران به شمار می رود. این دوره، با شواهد پراکنده ای از فعالیت های انسان های اولیه، اطلاعات ارزشمندی را درباره نخستین حضور آن ها در این سرزمین ارائه می دهد.

گاه شماری و ویژگی های دوره

این دوره به عنوان کهن ترین بخش دوران پارینه سنگی، با ابزارهای سنگی ابتدایی و سبک زندگی ساده شکارگری-گردآوری مشخص می شود. انسان های این دوره، که احتمالاً از گونه های اولیه هومو بوده اند، توانایی ساخت ابزارهایی را داشتند که برای فعالیت های روزمره مانند بریدن، خراشیدن و کوبیدن مورد استفاده قرار می گرفت. شواهد پراکنده از سکونت این انسان ها در فلات ایران، عمدتاً از طریق کشف ابزارهای سنگی شناسایی شده است که نشان دهنده گام های ابتدایی در تکامل فناوری و معیشت انسانی است.

کهن ترین شواهد: فرهنگ الدوایی و آشولی

کهن ترین شواهد مربوط به دوران پارینه سنگی در فلات ایران، از منطقه کشف رود در شرق مشهد به دست آمده است. این محوطه باستانی، که قدمت آن به حدود ۸۰۰ هزار سال پیش می رسد، شامل تعدادی ابزار سنگی از جنس کوارتز است که به فرهنگ الدوایی تعلق دارند و شامل تراشه و ساطور ابزار می شوند. این یافته ها، کهن ترین سکونتگاه تاریخ گذاری شده انسان در ایران را به نمایش می گذارند و اهمیت جهانی فلات ایران را در باستان شناسی اولیه بشر برجسته می کنند.

رودخانه کشف رود در خراسان، قدیمی ترین مکان تاریخ گذاری شده سکونت انسان در فلات ایران است که شواهد ابزارهای سنگی الدوایی با قدمت حدود ۸۰۰ هزار سال پیش را در خود جای داده است و دریچه ای به نخستین حضور هومینین ها در این منطقه می گشاید.

علاوه بر فرهنگ الدوایی، شواهد فرهنگ آشولی نیز در مناطق شمال غرب و غرب کشور یافت شده است. این فرهنگ که با ابزارهای سنگی خاصی به نام تبر دستی آشولی شناخته می شود، در مکان هایی چون گنج پر در رستم آباد گیلان، شیوه تو در نزدیکی مهاباد و پل باریک در هلیلان ایلام کشف شده است. مطالعه های باستان شناختی در ۳۳ محوطه تاریخی پیرانشهر نیز بیانگر قدمت ۳۰۰ هزار ساله سکونت در این منطقه است که بر اهمیت این بخش از فلات ایران در دوران پارینه سنگی قدیم می افزاید.

زندگی ابتدایی شکارگر-گردآورنده

زندگی انسان های پارینه سنگی قدیم بر پایه شکار و گردآوری استوار بود. آن ها از منابع طبیعی موجود در محیط خود بهره می بردند و با ساخت ابزارهای سنگی ساده، به شکار حیوانات و جمع آوری گیاهان می پرداختند. این جوامع کوچک و کوچ نشین، در جستجوی غذا و پناهگاه، همواره در حال حرکت بودند و توانایی سازگاری آن ها با محیط های گوناگون، عامل اصلی بقایشان محسوب می شد. هرچند اطلاعات ما از جزئیات زندگی آن ها محدود است، اما همین یافته های اندک نیز گواه بر یک زندگی اولیه و مبتنی بر طبیعت است.

پارینه سنگی میانی: سرزمین نئاندرتال ها در زاگرس

دوران پارینه سنگی میانی، که از حدود ۲۰۰ هزار سال تا ۴۰ هزار سال پیش به طول انجامید، فصلی مهم در تاریخ بشریت و به ویژه در فلات ایران است. این دوره، عمدتاً با حضور انسان نئاندرتال و توسعه فرهنگ های ابزارسازی پیچیده تر، مشخص می شود.

گاه شماری و ظهور انسان نئاندرتال

در این دوره، تغییرات اقلیمی و محیطی، چالش های جدیدی را برای ساکنان فلات ایران ایجاد کرد و منجر به سازگاری های فرهنگی و فناورانه شد. انسان نئاندرتال، با ساختار جسمانی قوی و مغز بزرگتر نسبت به گونه های پیشین، توانایی بیشتری در مواجهه با این چالش ها داشت. شواهد حضور این گونه انسانی در ایران، عمدتاً از غارها و پناهگاه های صخره ای در منطقه زاگرس به دست آمده است که نشان دهنده اهمیت این منطقه به عنوان یکی از مراکز سکونت نئاندرتال ها در غرب آسیا است.

غارها و پناهگاه های کلیدی زاگرس

منطقه زاگرس، به دلیل دارا بودن غارهای متعدد و منابع طبیعی غنی، به پناهگاهی ایده آل برای نئاندرتال ها تبدیل شده بود. برخی از مهم ترین مکان های کشف شده از دوران پارینه سنگی میانی در ایران عبارتند از:

• غار دربند رشی (گیلان): این غار، که قدیمی ترین سکونتگاه تاریخ گذاری شده انسان در ایران محسوب می شود، شواهدی از حضور انسان در بیش از ۲۰۰ هزار سال پیش را در خود جای داده است. یافته های آن دریچه ای به زندگی شکارچیان اولیه عصر سنگ در این منطقه گشوده است.
• غار بیستون و وزمه (کرمانشاه): این غارها، از مهم ترین سایت ها برای مطالعه انسان نئاندرتال در ایران هستند. در غار بیستون بقایای اسکلتی نئاندرتال و در غار وزمه، دندانی متعلق به این گونه کشف شده است که گواه بر سکونت آن ها در زاگرس مرکزی است.
• دیگر سایت های مهم: غار قبه، ورواسی، دواشکفت و ملاورد در شمال کرمانشاه؛ قمری و گرارجنه در اطراف خرم آباد؛ دارای در کردستان؛ کیارام در نزدیکی گرگان؛ تمتمه در نزدیکی ارومیه؛ و خونیک در نزدیکی بیرجند نیز از دیگر مکان های کلیدی هستند که یافته های مهمی از ابزارهای سنگی و بقایای جانوری این دوره را ارائه داده اند.

فرهنگ ابزارسازی موستری و تکنیک های شکار

فرهنگ ابزارسازی موستری، ویژگی بارز دوران پارینه سنگی میانی است. این فرهنگ که عمدتاً توسط نئاندرتال ها توسعه یافت، شامل ساخت ابزارهای سنگی با تکنیک های پیشرفته تری نسبت به دوره قدیم بود. یکی از نوآوری های مهم این دوره، استفاده از تکنیک لوآلوآ (Levallois) برای تولید تیغه های سنگی بود که امکان ساخت ابزارهای دقیق تر و تخصصی تر را فراهم می کرد. این ابزارها برای شکار حیوانات بزرگ، برش گوشت و پردازش پوست مورد استفاده قرار می گرفتند.

معیشت نئاندرتال ها در زاگرس بر پایه شکار حیواناتی مانند بزکوهی، اسب سانان و دیگر پستانداران بزرگ استوار بود. شواهد باقی مانده از استخوان های جانوری در غارهای این دوره، نشان دهنده مهارت آن ها در شکار و بهره برداری از منابع گوشتی است. زندگی در غارها و پناهگاه ها، علاوه بر تأمین سرپناه، به آن ها امکان ذخیره سازی غذا و حفاظت در برابر عوامل طبیعی را می داد.

پارینه سنگی جدید: طلوع انسان هوشمند و نوآوری های فرهنگی

دوران پارینه سنگی جدید، که از حدود ۴۰ هزار سال پیش آغاز شده و تا حدود ۲۰ هزار سال پیش ادامه داشته است، دوره مهمی در تاریخ بشریت و به ویژه در فلات ایران محسوب می شود. این دوره، با ورود انسان هوشمند مدرن (هومو ساپینس) و بروز نوآوری های فرهنگی و فناورانه چشمگیر، مشخص می شود.

گاه شماری و ورود انسان هوشمند مدرن

ورود انسان هوشمند مدرن به فلات ایران، با تحولات فرهنگی و اجتماعی بسیاری همراه بود. این انسان ها که از آفریقا مهاجرت کرده بودند، با خود توانایی های شناختی و ابزارسازی پیشرفته تری را به همراه آوردند. آغاز این دوره، مقارن با پایان دوران یخبندان پلیستوسن و تغییرات اقلیمی گسترده بود که بر الگوهای سکونتی و معیشتی تأثیر گذاشت. تعامل میان این جمعیت های جدید و نئاندرتال های ساکن فلات ایران، یکی از جذاب ترین جنبه های این دوران است که هنوز محل بحث و پژوهش های فراوان است.

فلات ایران: منطقه تلاقی نئاندرتال ها و انسان مدرن

فلات ایران و رشته کوه های زاگرس، به عنوان یک منطقه احتمالی برای برخورد و آمیزش دو زیرگونه انسان مدرن و نئاندرتال شناخته شده است. این زمان، که حدود ۶۰ تا ۵۰ هزار سال پیش تخمین زده می شود، دقیقاً با پیدایش فرهنگ های پیچیده ابزارسازی پارینه سنگی پسین اولیه (IUP) هم خوانی دارد. پژوهش های دکتر گوران و همکارانش، نشان می دهد که این منطقه، به ویژه پناهگاه های صخره ای سرهه در بخش جنوبی رشته کوه های البرز، شواهد مهمی از این دوره خاص را در خود جای داده است. این یافته ها بر ماهیت پیچیده و متنوع گونه های انسانی در آن زمان تأکید کرده و نقش تعیین کننده فلات ایران را در گسترش هومینین ها به سمت آسیای مرکزی بار دیگر نشان می دهد.

مطالعات اخیر، فلات ایران را یکی از مراکز مهم تجمع انسان مدرن پس از خروج از آفریقا می دانند. همچنین پژوهش دیگری از دکتر گوران، رشته کوه زاگرس را منطقه ای احتمالی برای برخورد و آمیزش انسان مدرن و نئاندرتال معرفی کرده و اهمیت فلات ایران را در شناسایی هومینین های مختلف برجسته می کند.

فرهنگ برادوستی و ظهور ابزارهای پیشرفته

یکی از شاخص ترین فرهنگ های ابزارسازی در پارینه سنگی جدید ایران، فرهنگ برادوستی (Baradostian) است که عمدتاً در زاگرس و مناطق اطراف آن مشاهده می شود. این فرهنگ، نسبت به فرهنگ موستری دوره میانی، توان ساخت انواع بیشتری از ابزارها را داشت و تکنیک های پیشرفته تری را به کار می گرفت. ویژگی اصلی ابزارهای برادوستی، تولید تیغه ها و ریزتیغه ها است که نشان دهنده تخصصی تر شدن ابزارها و کارایی بیشتر آن ها در شکار و فرآوری مواد غذایی بود. استفاده از این ابزارهای تیغه ای، احتمالاً نشانه بهره گیری بیشتر از گیاهان در رژیم غذایی نیز بوده است.

علاوه بر ابزارهای سنگی، شواهدی از استفاده از زیورآلات نیز در فرهنگ برادوستی یافت شده است. این زیورآلات، که اغلب از صدف و دندان حیوانات ساخته می شدند، نشان دهنده تکامل فرهنگی و ظهور نمادگرایی در میان انسان های این دوره هستند. این امر حاکی از پیچیدگی فکری و اجتماعی بیشتر در جوامع پارینه سنگی جدید است.

شواهد سکونتگاه ها و نمادهای فرهنگی

آثار پارینه سنگی جدید در فلات ایران، در اطراف کرمانشاه، خرم آباد، مرودشت و کاشان یافت شده است. در این دوره، علاوه بر غارها و پناهگاه های صخره ای، سکونتگاه های فضای باز نیز اهمیت یافتند. این سکونتگاه ها، ابعاد مختلفی داشتند که نشان دهنده یک نظام سلسله مراتبی در میان جوامع بود؛ برخی از آن ها برای گروه های بزرگتر و برخی دیگر برای دسته های کوچک شکارچیان برای اقامت های کوتاه مدت طراحی شده بودند.

پناهگاه های صخره ای سرهه در البرز، اولین شواهد فرهنگ ابزارسازی پارینه سنگی پسین اولیه (IUP) را در فلات ایران به نمایش می گذارند که نشان دهنده توانایی زندگی در ارتفاعات و پیچیدگی های فرهنگی جمعیت های انسانی آن دوره است.

تفاوت های ساختاری ابزارهای IUP با دوران میانی، نشان دهنده پیچیدگی جمعیت های انسانی ساکن فلات ایران در آن دوره است. با وجود اینکه سازندگان این ابزارها هنوز ناشناخته اند، واضح است که این جمعیت ها توانایی زندگی در ارتفاعات البرز را داشته و به نوعی نوآوری های فناورانه و فرهنگی دست یافته بودند که مسیر را برای تحولات آتی هموار می ساخت.

فراپارینه سنگی: گذار به سوی کشاورزی و استقرار

دوران فراپارینه سنگی، که از حدود ۲۰ هزار سال تا ۱۲ هزار سال پیش ادامه یافت، به عنوان یک مرحله گذار حیاتی میان زندگی شکارگری-گردآوری پارینه سنگی و آغاز انقلاب نوسنگی (کشاورزی) شناخته می شود. این دوره در فلات ایران نیز تحولات مهمی را به خود دید.

گاه شماری و تحولات اقلیمی

فراپارینه سنگی مقارن با پایان آخرین عصر یخبندان و آغاز دوره هولوسن است. این دوران با نوسانات شدید اقلیمی، از جمله دوره یانگر درایاس (Younger Dryas) که یک سرمایش یا خشکی شدید را به همراه داشت، همراه بود. این تغییرات اقلیمی تأثیر عمیقی بر پوشش گیاهی، پراکنش جانوران و در نتیجه، بر الگوهای معیشتی و جابجایی جمعیت های انسانی گذاشت. انسان ها مجبور شدند راهکارهای جدیدی برای بقا بیابند و این خود زمینه را برای نوآوری های فرهنگی و فناورانه فراهم آورد.

فرهنگ زرزی و ابزارهای میکروتیغه ای

فرهنگ زرزی (Zarzian) ویژگی بارز دوران فراپارینه سنگی در فلات ایران، به ویژه در منطقه زاگرس است. این فرهنگ که احتمالاً از فرهنگ برادوستی نشأت گرفته یا با فاصله زمانی از آن شکل گرفته، با تولید ریزتیغه ها (Microliths) و به خصوص ریزتیغه های هندسی (مانند مثلثی، هلالی و ذوزنقه ای) شناخته می شود. این ابزارهای کوچک و کارآمد، نشان دهنده تحولی در روش های شکار و بهره برداری از منابع بودند. ریزتیغه ها اغلب به صورت مرکب، یعنی متصل به دسته های چوبی یا استخوانی، برای ساخت ابزارهایی مانند نیزه یا داس مورد استفاده قرار می گرفتند.

این ابزارسازی ظریف و دقیق، گواه بر افزایش مهارت های فناورانه و نیاز به ابزارهای تخصصی تر برای شکار حیوانات کوچک تر و جمع آوری گیاهان بود. فرهنگ زرزی به انسان های این دوره امکان می داد تا با منابع محیطی خود به شکل کارآمدتری تعامل کنند.

تغییرات در معیشت و آماده سازی برای نوسنگی

در دوران فراپارینه سنگی، تغییراتی در روش های معیشت مشاهده می شود که آن را از دوره های قبلی متمایز می کند. علاوه بر شکار و گردآوری، شواهدی از ذخیره سازی مواد غذایی گیاهی مانند غلات و حبوبات و استفاده از سنگ برای آسیا کردن دانه ها وجود دارد. این شواهد، نشان دهنده افزایش وابستگی به منابع گیاهی و تلاش برای بهره برداری سازمان یافته تر از آن ها است. این تحولات، به نوعی زمینه ساز انقلاب نوسنگی و آغاز کشاورزی و اهلی کردن حیوانات در آینده بود.

مکان های مهم فراپارینه سنگی

مهم ترین آثار دوره فراپارینه سنگی در فلات ایران، در مکان هایی چون پناهگاه ورواسی، غار کناچه در کرمانشاه، پناهگاه پاسنگر در لرستان و غارهای هوتو، کمربند و علی تپه در مازندران شناسایی شده است. این سایت ها، اطلاعات ارزشمندی را درباره سبک زندگی، ابزارسازی و سازگاری های فرهنگی انسان های این دوره ارائه می دهند.

در پایان دوره زرزی، انقطاعی در نشانه های باستان شناختی پدید می آید که احتمالاً ناشی از آب و هوای نامناسب موسوم به یانگر درایاس در فاصله ۱۳۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ سال پیش بوده است. در این دوره که سردتر یا خشک تر بوده، ناحیه زاگرس، با ارتفاع بین ۶۰۰ تا ۱۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریا، تقریباً فاقد پوشش درختی بوده است. در نتیجه، انسان ها مجبور شدند برای یافتن غذا به ارتفاعات پایین تر بیایند و با اجداد وحشی بزسانان مواجه شدند، که خود زمینه را برای اهلی سازی در آینده فراهم کرد.

فلات ایران: میراثی بی بدیل در پیشاتاریخ بشر

دوران پارینه سنگی در فلات ایران، فصلی باشکوه و در عین حال پر ابهام از تاریخ بشریت را به نمایش می گذارد. این سرزمین، نه تنها شاهد نخستین گام های انسان های اولیه بر روی خاک خود بوده، بلکه به عنوان یک پل ارتباطی حیاتی، نقش بی بدیلی در مهاجرت و پراکنش هومینین ها در سراسر جهان ایفا کرده است.

نقش جهانی فلات ایران در تکامل انسان

فلات ایران، از دیرباز به عنوان یکی از مهد های تمدن و مسیر تکامل انسان شناخته شده است. شواهد پراکنده از پارینه سنگی قدیم، حضور کهن انسان را در این منطقه اثبات می کند. سپس، پارینه سنگی میانی، با ردپای نئاندرتال ها و فرهنگ موستری، داستان بقا و سازگاری آن ها را در محیط های زاگرس روایت می کند. در نهایت، پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی، با ورود انسان هوشمند مدرن، نوآوری های فرهنگی و فناورانه، و گذار به سوی کشاورزی، اهمیت فلات ایران را به عنوان نقطه ای محوری در تحولات پیشاتاریخی بشر برجسته می سازد. این سرزمین، نه تنها گذرگاهی برای جمعیت های انسانی بود، بلکه بستری برای تعامل، آمیزش و تکامل فرهنگی آن ها را نیز فراهم آورد.

دستاوردهای فرهنگی و فناورانه

از اولین ابزارهای سنگی ساده فرهنگ الدوایی در کشف رود گرفته تا تبرهای دستی آشولی، و از تیغه های لوآلوآی موستری تا ریزتیغه های ظریف هندسی فرهنگ زرزی، فلات ایران شاهد توسعه و تکامل چشمگیر فناوری ابزارسازی بوده است. این دستاوردها، نه تنها نشان دهنده پیشرفت های فنی، بلکه بازتابی از تکامل شناختی و فرهنگی انسان ها در طول هزاران سال است. کشف زیورآلات و نمادهای فرهنگی در فرهنگ برادوستی نیز، گواه بر پیچیدگی های اجتماعی و ظهور تفکر نمادین در میان انسان های پارینه سنگی جدید است.

افق های آینده پژوهش

هرچند کاوش ها و مطالعات باستان شناختی در دوران پارینه سنگی در فلات ایران نتایج درخشانی به همراه داشته است، اما هنوز ابهامات و پرسش های فراوانی وجود دارد. بسیاری از مناطق فلات ایران همچنان مورد بررسی قرار نگرفته اند و پتانسیل کشف مکان های جدید و ارائه اطلاعات تازه را دارند. استفاده از فناوری های نوین، مانند تاریخ گذاری های دقیق تر، تحلیل های ژنتیکی باستانی و مدل سازی های اقلیمی، می تواند به روشن تر شدن جزئیات زندگی، مهاجرت ها و تعاملات هومینین ها در فلات ایران کمک کند. این پژوهش ها، نه تنها به غنی تر شدن تاریخ ایران، بلکه به درک عمیق تر داستان تکامل انسان در مقیاس جهانی یاری خواهد رساند.

فلات ایران نه تنها یک پل طبیعی برای مهاجرت های کهن بشری بود، بلکه به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی برای تعامل و آمیزش گونه های انسانی و تکامل فرهنگی آن ها عمل کرده است.

نتیجه گیری

دوران پارینه سنگی در فلات ایران، داستانی شگفت انگیز از بقا، سازگاری و تکامل انسانی را روایت می کند. از نخستین ابزارهای سنگی در کشف رود تا سکونت نئاندرتال ها در غارهای زاگرس و ظهور انسان هوشمند مدرن با نوآوری های فرهنگی، این سرزمین همواره نقش کلیدی در پیشاتاریخ بشر ایفا کرده است. فلات ایران با موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، نه تنها یک گذرگاه ضروری برای مهاجرت های بزرگ بود، بلکه بستری برای تلاقی فرهنگ ها و گونه های انسانی فراهم آورد. ادامه پژوهش ها و کاوش ها در این منطقه، نویدبخش کشف رازهای بیشتری از گذشته دور ماست و اهمیت بی بدیل این سرزمین را در درک داستان مهاجرت، بقا و تکامل انسان بار دیگر تأیید می کند.