سنت های عید قربان در میان اقوام ایرانی/ از آرایش گوسفند قربانی تا..

آفتاب نیوز :

مناسبت های مذهبی در ایران با رسم و رسوم خاصی برگزار می شود که در هر منطقه جغرافیایی رنگ و بویی متفاوت دارد. هرچند این روزها بخشی از رسوم، دیگر مانند گذشته اجرا نمی شود اما دید و بازدید، خیرات گوشت، دیدار با خانواده های داغدار، بردن هدایا از طرف خانواده داماد برای تازه عروس عقد کرده و… همچنان هم در برخی شهرها انجام می شود. با این حال در برخی شهرها عید قربان با شرایط متفاوتی گرامی داشته می شود.

برای ترکمن ها «قربان بایرام» یا عید قربان از روز هفتم ذی الحجه شروع می شود؛ آنها در این روز تمام اسباب و اثاثیه زندگی را مشابه یک خانه تکانی تمیز می کنند. روز بعد یعنی هشتم ذی الحجه را روز «عید مردگان» در نظر می گیرند و برای مردگان خود «پاسدق» (نوعی نان) خیرات می کنند.

روز نهم ذی الحجه «دیری عید» روز زنده ها است که همگی در این روز بهترین و تمیزترین لباس هایشان را می پوشند. روز دهم یا «قربانلیق» روز قربانی کردن در راه خداست. روزهای یازدهم و دوازدهم هم روزهای صدقه دادن یا «چاقر مق» به معنی دعوت کردن است. بر اساس رسوم ترکمن ها روز عید قربان لازم است هر خانواده بر اساس وسع خود گوسفند، بز یا گاوی را ذبح کند.

صبح روز عید همگی تا هنگام انجام مراسم قربانی روزه می گیرند و تا خوردن گوشت قربانی روزه خود را افطار نمی کنند. مردان برای نماز جماعت به مسجد رفته و نماز عید قربان می خوانند. پس از آن در زمان ذبح، چاله ای در زمین حفر می کنند و وسط آن قدری برآمدگی خاک را باقی می گذارند و روی آن مقداری خاکستر نمک و آرد میگذارند. وقتی خون قربانی در چاله ریخت آن را با مواد ذکر شده مخلوط کرده برای تبرک بر پیشانی خود می مالند چرا که به مقدس بودن این خون اعتقاد دارند؛ البته این رسم این روزها در کنار سایر رسوم رنگ باخته و کمتر اجرا می شود.

همچنین در روزهای عید تاب می بندند و رسم «سالانچق» را برگزار می کنند تا همگی مشغول تاب بازی شوند. ترکمانان بر این باورند که بار گناه بر شانه های انسان است و با تاب خوردن، گناه از شانه ها فرو میریزد.

مردم کرمان برای قربانی کردن در این روز گوسفندی انتخاب می کنند که خصوصیات ظاهری خاصی داشته باشد. آنها گوسفندی یکساله می خرند که هم شاخ سالمی داشته باشد و هم سایر قسمت های بدنش زخمی نباشد.

تزیین گوسفندی که قرار است قربانی شود اهمیت بالایی دارد. به همین خاطر کرمانی ها شب قبل از عید بدن گوسفند را با حنا یا رنگ های شیمیایی رنگ می کنند و مقداری اسپند و کندر را هم درون پارچه ای به گردن گوسفند می بندند، به اعتقاد آنها دود این اسپند برای دفع چشم زخم خوب است. همچنین به چشم های گوسفند سُرمه می کشند.

گوسفند تا غروب روز عید با چاقویی که دعایی مخصوص به آن می خوانند ذبح می شود و گوشت آن به نیت احسان برای اموات بین فامیل، آشنایان و فقرا توزیع می شود. به اعتقاد کرمانی ها گذاشتن حبه قند یا تکه نباتی در دهان حیوان قبل از ذبح باعث می شود حیوان تلخی مرگ را احساس نکند.

اهالی سواحل و جزایر خلیج فارس عید قربان را «عید اضحی» می نامند. آنها بعد از نماز صبح به دیدار اموات می روند سپس به خانه آمده و غسل می کنند تا در مسجد نماز عید بخوانند. عرب زبانان خوزستان نیز در روز عید قربان نوعی پایکوبی عربی دارند که به نام «یزله» شناخته می شود. مراسم «بیرق زنون» هم یکی از آیین هایی است که در میان برخی خانواده های خوزستانی رواج دارد.

در آذربایجان معمولا اعضای یک طایفه یا فامیل حیوانی برای قربانی می خرند تا آن را در روز عید، قربانی کنند. همچنین پخت کوفته با گوشت قربانی در این روز میان آذری ها مرسوم است.

پی نوشت: در بخش هایی از این گزارش از اطلاعات کتاب «شناخت فرهنگ و اقوام ایران زمین» نوشته حمید عامریان استفاده شده است.