نهاد های متولی سیاست علم، فناوری و نوآوری

در یک پژوهش مطرح شد؛

نهاد های متولی سیاست علم، فناوری و نوآوری نهاد ها عامل عملیاتی کردن ابزار های سیاست نوآوری هستند.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنلاین جو، در دو دهه اخیر، تاکید بر تدوین سیاست و برنامه ریزی جهت توسعه علم وفناوری در ایران را می توان در سخنان مسیولین و اسناد بالادستی کشور به خوبی مشاهده کرد. با این وجود به نظر می رسد تحقیق جامعی که سیاست های علم وفناوری تدوین شده در برنامه های پنج ساله توسعه پیشین را مورد نقادی قرار دهد، کمتر به چشم می خورد.

مهدی گودرزی (دکتری مدیریت فناوری)، حسین رضاعلیزاده (کارشناس ارشد مدیریت فناوری)، جلیل غریبی (دکترای سیاستگذاری علم و فناوری) و مصطفی محسنی کیاسری (دکترای سیاستگذاری علم و فناوری) در مقاله ای با عنوان «آسیب شناسی سیاست های علم وفناوری در ایران:  تحلیلی بر برنامه های پنج ساله توسعه»  با رویکردی اکتشافی و توصیفی تمامی اسناد برنامه های توسعه کشور پس از انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار داده اند، این گروه پژوهشی از روش تحلیل محتوای کمی و کیفی برای استخراج و توصیف داده های موجود در آنها استفاده کرده اند.

* برنامه ریزی اقتصادی

در این پژوهش آمده است که سه دهه پس از جنگ جهانی دوم تمایل به دنبال کردن توسعه اقتصادی توسط دولت مردان کشورها، برنامه ریزی های توسعه به عنوان مطمین ترین و مستقیم ترین راه در پذیرش و یافتن بهترین راه  به سمت پیشرفت اقتصادی، پدیدار گشت و تا همین اواخر نیز، کمتر کشوری از کشور های جهان سوم در مطلوبیت تدوین و اجرای برنامه توسعه ملی تردید به خود راه داده است.

در ادامه این پژوهش آمده است که گونار میردال (Gunnar Myrdal) اقتصاددان، جامعه شناس و سیاست مدار اهل سوید استفاده از برنامه ریزی را روند جبری و اجتناب ناپذیر می داند. در برابر برنامه ریزی اقتصادی گزینه دیگری وجود ندارد.

این پژوهش در ادامه به این مهم می پردازد که دخالت فزاینده دولت و برنامه ریزی اقتصادی جزیی از روند های تاریخی است. ما باید بتوانیم با برنامه ریزی اقتصادی وضعیت را بهتر و بهتر کنیم. 

* برنامه ریزی اقتصادی در ایران

از نظر این پژوهش دولت مردان ایرانی نیز از این قاعده مستثنا نبوده اند و بدین ترتیب برنامه ریزی میان مدت به عنوان راهی نظام مند برای فرایند توسعه کشور درآمده و در هر پنج سال، یک برنامه توسعه جدید تدوین وتصویب می شود.

این پژوهش مطرح می کند که سابقه برنامه های بلندمدت در ایران به قبل و بعد از انقلاب اسلامی برمی گردد. قبل ازانقلاب اسلامی یعنی از سال 1327 تا سال 1356 شش برنامه تهیه شده است که 5 برنامه توسعه اجرا شده است. بعد از انقلاب اسلامی تاکنون 6 برنامه توسعه تهیه و اجرا شده یا در حال اجراست به گونه ای که در هر برنامه، بخش های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و … وجود دارد و در هر بخش، سیاست های مرتبط معرفی شده اند.

* تاثیر مفاهیم علم وفناوری در توسعه

در ادامه این پژوهش آمده است که با نزدیک شدن به زمان تدوین و تصویب برنامه هفتم توسعه کشور، به نظر می رسد اولین گام برای تدوین سیاست های منسجم در حوزه علم وفناوری در این برنامه، مروری نقادانه بر سیاست های مصوب از چه زمانی در اسناد توسعه ای پیشین است.

نتایج این پژوهش نشان می دهد که پاسخ به این سوال که اهداف، مخاطبان ابزار های تدوین شده در برنامه ها برای توسعه علم وفناوری در این برنامه ها چه بوده اند، می تواند در تدوین برنامه پیشرو کمک قابل توجهی به برنامه ریزان کشور نماید.

به زعم این پژوهشگران تحقیق حاضر سعی کرده است تا با رویکردی تحلیلی و علمی، از دریچه سیاست علم، فناوری و نوآوری، برنامه های توسعه اول تا پنجم را مورد بررسی موشکافانه قرار دهد تا از این طریق، آسیب های برنامه ریزی علم وفناوری در کشور را آشکار نموده و در کنار آن، تدابیر و راهکار های مناسب جهت تدوین برنامه های پیش رو توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور را در این عرصه پیشنهاد دهد.

* نهاد های متولی سیاست علم، فناوری و نوآوری

به زعم محققان این پژوهش نهاد های متولی سیاست علم، فناوری و نوآوری نهاد ها عامل عملیاتی کردن ابزار های سیاست نوآوری هستند. 5 دسته عمومی از بازیگران نهادی نوآوری را به شرح زیر طبقه بندی کرده است:

نهاد های متولی سیاست علم، فناوری و نوآوری نهاد ها عامل عملیاتی کردن ابزار های سیاست نوآوری هستند

•  نهاد های کسب وکار: شامل همه شرکت ها و سازمان ها و نهاد های دولتی و خصوصی می شوند که فعالیت اصلی آنها ارایه محصولات و خدمات به بازار و عموم با قیمت به صرفه اقتصادی است.
•  نهاد های سیاستی/حاکمیتی (دولتی): همه دپارتمان ها، دفاتر و دیگر بدنه دولت که خدماتی را که بطور معمول اقتصادی ارایه نمی شوند، را تهیه می کنند، اما آن را به عموم مردم نمی فروشند و همچنین سیاست های اجتماعی و اقتصادی جامعه را اداره می کنند.
• نهاد های آموزش عالی: همه دانشگاه ها، دانشکده های فنی، و نهاد های پس از آموزش سطح دوم، همچنین موسسات تحقیقاتی، آزمایشگاه ها و کلینیک هایی که تحت کنترل مستقیم، ادراه یا  ارتباط با دستگاه های آموزش عالی هستند.
• سازمان های غیرانتفاعی: موسسات غیربازاری و غیرانتفاعی تحت کنترل یا با بودجه دولتی، موسسات غیرانتفاعی خصوصی، بخش عمومی، افراد حقیقی خصوصی مثل دانشجویان وشهروندان و محققان و کارآفرینان.
• بخش خارجی: همه موسسات و افراد خارج از محدوده سیاسی کشور، و همه سازمان های بین المللی که حتی ممکن است داخل مرز های کشور باشند.

*  نهاد های متولی سیاست علم، فناوری و نوآوری 

•  سازمان های تحقیقات و فناوری: فعالیت این نهاد ها عمدتا عمومی، نیمه خصوصی، خصوصی یا تحت حمایت و یارانه دولت است.
• سازمان های واسطه ای: شامل سازمان هایی که به بهره برداری از نتایج تحقیقات جهت تقویت قدرت جذب شرکت های موجود یا خلق شرکت های جدید و شرکت های زایشی دانشگاهی می پردازند.
•  سازمان های سرمایه گذاری خطرپذیر: بازیگران نهادی مختلف که در مرحله شکل گیری چرخه عمر شرکت ها نقش آفرینی می کنند. مثل شرکت های نوزا و ریسک فعالیت های نوآورانه را متحمل می شوند.

این پژوهش در پایان به این مهم اشاره می کند که با توجه به نوع سیاست و میزان تاثیرگذاری گروه های مختلف علمی، سیاسی، مدنی و …، طبقات مختلفی از بازیگران در یک سیاست حضور دارند و در نگاهی کلی این عوامل را به سه بخش خصوصی، دولتی و جامعه مدنی تقسیم بندی کرده است.