دلایل خودکشی نهنگ ها چه می تواند باشد؟

پدیده دلخراش به گل نشستن پستانداران دریایی به ویژه نهنگ ها یکی از معماهای پیچیده و نگران کننده دنیای حیات وحش است. این آبزیان عظیم الجثه گاهی به صورت انفرادی یا دسته جمعی مسیر خود را به سمت سواحل کم عمق تغییر می دهند و در نهایت به دلیل ناتوانی در بازگشت به آب های عمیق جان خود را از دست می دهند. مرگ ناشی از کم آبی فشار وزن بدن در خشکی یا خفگی با بالا آمدن جزر و مد پایان غم انگیز این واقعه است. دانشمندان و پژوهشگران سال هاست در تلاشند تا پرده از دلایل این رفتار غیرعادی بردارند اما هنوز یک پاسخ قطعی و واحد برای چرایی این پدیده وجود ندارد.

دلیل خودکشی

چرا نهنگ ها خود را عامدانه یا سهواً به سمت مرگ در ساحل هدایت می کنند؟ این پرسشی است که ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده. نظریه های متعددی برای توضیح این پدیده مطرح شده اند که هرچند وقت یک بار با یافته های جدید تکمیل یا به چالش کشیده می شوند. برخی از این نظریه ها بر مشکلات درونی حیوان برخی بر عوامل محیطی و برخی دیگر بر تأثیر فعالیت های انسانی تمرکز دارند.

تعداد خودکشی

سالانه تعداد قابل توجهی از پستانداران دریایی عمدتاً از زیرراسته آب بازسانان دندان دار در سراسر جهان خود را به ساحل می اندازند. آمار دقیقی که شامل تمام موارد گزارش نشده باشد دشوار است اما تخمین ها حاکی از آن است که سالانه هزاران نهنگ و دلفین قربانی این پدیده می شوند. این موضوع به ویژه در مورد به گل نشستن های دسته جمعی که تعداد زیادی از حیوانات را درگیر می کند اهمیت بررسی دلایل و یافتن راه های پیشگیری و نجات را دوچندان می سازد.

بیماری ها و عفونت ها

یکی از دلایل احتمالی به گل نشستن نهنگ ها ابتلا به بیماری های مختلف به ویژه عفونت هایی است که سیستم عصبی آن ها را تحت تأثیر قرار می دهد. بیماری هایی مانند عفونت های باکتریایی یا ویروسی می توانند باعث اختلال در حواس جهت یابی تعادل یا حتی ایجاد درد و ناراحتی شدید در حیوان شوند. نهنگ بیمار ممکن است ضعیف شده و نتواند در آب های عمیق شنا کند یا مسیر صحیح را پیدا کند و در نهایت خود را به سمت ساحل هدایت کند. بررسی لاشه نهنگ های به گل نشسته گاهی شواهدی از بیماری های مزمن یا عفونت های فعال را نشان می دهد که می تواند توجیه کننده رفتار غیرعادی آن ها باشد.

اختلال در مسیریابی

نهنگ ها برای مسیریابی در اقیانوس های وسیع عمدتاً از میدان مغناطیسی زمین موقعیت خورشید و ماه و همچنین از روش پژواک یابی (Echolocation) استفاده می کنند. اختلال در هر یک از این سیستم ها می تواند باعث سردرگمی و گم کردن مسیر شود. تغییرات طبیعی در میدان مغناطیسی زمین مانند آنچه در اثر طوفان های خورشیدی رخ می دهد یا وجود ناهنجاری های مغناطیسی در بستر دریا می تواند قطب نمای درونی نهنگ ها را مختل کند. علاوه بر این تحقیقات نشان داده اند که واکنش شدید به خطر مانند آنچه در نهنگ های تک شاخ مشاهده شد می تواند ضربان قلب را به شدت کاهش داده و جریان اکسیژن به مغز را محدود کند. این کمبود اکسیژن می تواند باعث اختلال در جهت یابی و تصمیم گیری حیوان در هنگام فرار شود و آن ها را به سمت آب های کم عمق یا ساحل بکشاند.

سونار نظامی

استفاده از تجهیزات سونار با فرکانس بالا توسط کشتی ها و زیردریایی های نظامی به عنوان یکی از عوامل انسانی مهم در به گل نشستن نهنگ ها به ویژه نهنگ های منقاری شناخته شده است. امواج صوتی قدرتمند سونار می توانند با سیستم پژواک یابی نهنگ ها تداخل جدی ایجاد کنند و باعث آسیب شنوایی خونریزی در بافت ها یا ایجاد وحشت و استرس شدید در حیوان شوند. نهنگ ها در مواجهه با صدای سونار ممکن است برای فرار به سرعت به سطح آب بیایند (که می تواند باعث بیماری رفع فشار شود) یا در جهت های نامناسب از جمله به سمت سواحل شنا کنند. ارتباط زمانی و مکانی بین مانورهای نظامی با استفاده از سونار و وقوع به گل نشستن های دسته جمعی در مناطق نزدیک شواهد قوی ای را در حمایت از این نظریه ارائه می دهد.

عوامل محیطی

علاوه بر میدان های مغناطیسی و سونار سایر عوامل محیطی نیز می توانند در به گل نشستن نهنگ ها نقش داشته باشند. تغییرات ناگهانی و شدید در جزر و مد می تواند نهنگ هایی که در حال تغذیه در آب های نسبتاً کم عمق هستند را غافلگیر کرده و راه بازگشت آن ها به آب های عمیق را مسدود کند. شکل خاص خط ساحلی یا عوارض زمین شناختی زیر آب نیز می تواند به نوعی نهنگ ها را به دام بیندازد یا در مسیریابی آن ها اختلال ایجاد کند. آلودگی های صوتی زیر آب ناشی از تردد کشتی ها و فعالیت های اکتشافی آلودگی های شیمیایی که می تواند سلامت حیوان را به خطر اندازد و همچنین تغییرات دمایی آب ناشی از تغییرات اقلیمی یا پدیده های محلی نیز همگی می توانند به عنوان عوامل استرس زا یا مخل در رفتار طبیعی نهنگ ها عمل کرده و احتمال به گل نشستن آن ها را افزایش دهند.

گونه ها

اگرچه پدیده به گل نشستن می تواند برای هر گونه ای از پستانداران دریایی رخ دهد اما برخی گونه ها بیشتر از سایرین درگیر این واقعه می شوند به ویژه در موارد به گل نشستن دسته جمعی. نهنگ های خلبان (Pilot Whales) به دلیل ساختار اجتماعی بسیار قوی و تمایل به حرکت در گروه های بزرگ به طور مکرر در این حوادث دیده می شوند. اگر رهبر گروه یا تعداد کمی از اعضای گروه دچار مشکل در جهت یابی شوند بقیه اعضای گروه نیز با پیروی از آن ها به سمت خطر هدایت می شوند. نهنگ عنبر نهنگ قاتل (اورکا) و انواع نهنگ های منقاری نیز از جمله گونه هایی هستند که به گل نشستن آن ها گزارش شده است. این گونه ها نیز معمولاً در گروه های خانوادگی یا اجتماعی زندگی می کنند که این خود می تواند عاملی در به گل نشستن های دسته جمعی باشد.

تاریخ شروع واقعه خودکشی پستانداران دریایی

پدیده به گل نشستن پستانداران دریایی رویدادی نوظهور نیست و قرن هاست که توسط انسان مشاهده و ثبت شده است. نقاشی ها و نوشته های تاریخی از جمله آثاری که به قرن شانزدهم و هفدهم میلادی بازمی گردند شواهدی از به گل نشستن نهنگ ها را به تصویر کشیده اند. این موضوع نشان می دهد که برخی از دلایل این پدیده ممکن است ریشه های طبیعی داشته باشند و بخشی از چرخه زندگی یا رفتارهای غریزی این حیوانات باشند که در شرایط خاص منجر به مرگ می شوند. با این حال افزایش فرکانس یا تغییر الگوی به گل نشستن ها در برخی مناطق می تواند با افزایش فعالیت های انسانی و تغییرات محیطی مرتبط باشد.

خودکشی نهنگ ها در سواحل ایران

سواحل ایران در شمال و جنوب نیز زیستگاه انواع پستانداران دریایی از جمله گونه های مختلف دلفین و نهنگ است. اگرچه به گل نشستن های دسته جمعی با مقیاس بسیار بزرگ مانند آنچه در سواحل استرالیا یا نیوزیلند رخ می دهد در ایران کمتر گزارش شده است اما موارد انفرادی یا گروهی کوچک از به گل نشستن دلفین ها و گاهی نهنگ ها در سواحل خلیج فارس و دریای عمان مشاهده شده است. این حوادث نیازمند بررسی دقیق برای شناسایی گونه وضعیت سلامت حیوان و شرایط محیطی زمان واقعه هستند تا بتوان دلایل احتمالی را در بستر اکوسیستم منطقه ارزیابی کرد. آلودگی صید بی رویه و فعالیت های دریایی نیز می توانند در این موارد نقش داشته باشند.

راه نجات نهنگ های به گل نشسته

تلاش برای نجات نهنگ های به گل نشسته یک عملیات دشوار و نیازمند همکاری متخصصان داوطلبان و تجهیزات مناسب است. اولین اقدام حفظ رطوبت بدن حیوان با ریختن آب بر روی پوست آن و جلوگیری از گرم شدن بیش از حد است. حمایت از بدن حیوان برای جلوگیری از آسیب اندام های داخلی تحت فشار وزن نیز حیاتی است. تلاش برای بازگرداندن نهنگ به آب های عمیق معمولاً در هنگام بالا آمدن جزر و مد و با استفاده از تجهیزات شناور یا کمک قایق ها انجام می شود. چالش اصلی وزن بسیار زیاد حیوان استرس وارده به آن در طول عملیات و احتمال بالای به گل نشستن مجدد حیوان پس از رهاسازی است به ویژه اگر دلیل اصلی به گل نشستن بیماری یا اختلال در جهت یابی باشد.

سوگواری حیوانات به روایت تصویر

هرچند مفهوم دقیق سوگواری در حیوانات پیچیده است اما رفتار برخی گونه های اجتماعی پستانداران دریایی پس از مرگ یک هم نوع به ویژه در نهنگ های خلبان یا اورکاها گاهی به گونه ای مشاهده شده که شبیه به رفتارهای مرتبط با سوگواری در انسان است. در موارد به گل نشستن دسته جمعی حیوانات باقی مانده ممکن است تلاش کنند تا به حیوان بیمار یا مرده کمک کنند یا در نزدیکی آن بمانند حتی اگر این کار آن ها را در معرض خطر قرار دهد. این رفتار که ریشه در پیوندهای اجتماعی قوی آن ها دارد می تواند به به گل نشستن تعداد بیشتری از اعضای گروه منجر شود. تصاویر و ویدئوهایی که از این صحنه ها ثبت شده اند عمق ارتباطات اجتماعی در این حیوانات و واکنش آن ها به از دست دادن اعضای گروه را نشان می دهند.

چرا نهنگ ها خود را به ساحل می اندازند؟

دلایل مختلفی از جمله اختلال در سیستم مسیریابی (مانند تاثیر میدان مغناطیسی یا سونار) بیماری ها و عفونت ها عوامل محیطی (مانند جزر و مد ناگهانی) و پیروی از رهبر بیمار یا گمراه در گروه های اجتماعی مطرح هستند.

نهنگ ها پس از به گل نشستن چگونه می میرند؟

پس از به گل نشستن نهنگ ها به دلیل کم آبی شدید فشار وزن عظیم بدنشان بر اندام های داخلی و ناتوانی در تنفس صحیح هنگام پایین رفتن آب در زمان جزر و مد جان خود را از دست می دهند.

آیا به گل نشستن نهنگ ها قابل پیشگیری است؟

پیشگیری کامل دشوار است زیرا برخی دلایل طبیعی هستند. اما کاهش فعالیت های انسانی مخرب مانند استفاده از سونار پرقدرت کاهش آلودگی های دریایی و مدیریت بهتر مناطق ساحلی می تواند به کاهش این پدیده کمک کند.

آیا دلایل به گل نشستن همه نهنگ ها یکسان است؟

خیر دلایل به گل نشستن بسته به گونه نهنگ محل وقوع و اینکه حادثه انفرادی یا دسته جمعی است متفاوت است. ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی معمولاً در این پدیده نقش دارند.

کدام گونه از نهنگ ها بیشتر در معرض به گل نشستن هستند؟

گونه های اجتماعی مانند نهنگ های خلبان نهنگ عنبر نهنگ قاتل و نهنگ های منقاری به دلیل تمایل به حرکت در گروه های بزرگ و پیروی از رهبر بیشتر در معرض به گل نشستن های دسته جمعی قرار دارند.

تفاوت به گل نشستن انفرادی و دسته جمعی نهنگ ها چیست؟

به گل نشستن انفرادی اغلب ناشی از بیماری جراحت یا کهولت سن حیوان است. به گل نشستن دسته جمعی معمولاً در گونه های اجتماعی رخ می دهد و ممکن است به دلیل اختلال در رهبر گروه یا پاسخ دسته جمعی به یک عامل محیطی مانند سونار یا ناهنجاری مغناطیسی باشد.