درخواست اعسار برای مهریه

زمانی که فردی به پرداخت مهریه محکوم می شود و توانایی مالی برای پرداخت یکجای آن را ندارد، می تواند با ارائه درخواست اعسار به دادگاه، از مزایای تقسیط یا مهلت پرداخت استفاده کند. این امکان قانونی به محکوم علیه کمک می کند تا در شرایط دشوار مالی، بتواند تعهد خود را به تدریج و متناسب با وضعیتش ایفا کند.

داستان بسیاری از مردانی که در مسیر زندگی مشترک با چالش های مالی مواجه شده اند، اغلب با مطالبه مهریه از سوی همسر گره می خورد. این مطالبه، که حق قانونی و شرعی زن محسوب می شود، می تواند به حکم دادگاه برای پرداخت یکجای مهریه منجر شود. اما زمانی که توان مالی برای ادای این دین وجود نداشته باشد، چه باید کرد؟ قانون راهکاری به نام «اعسار» پیش بینی کرده است که می تواند مسیری برای برون رفت از این تنگنای مالی باشد. این درخواست، دریچه ای به سوی آرامش و مدیریت تعهدات مالی است، تا فرد بتواند با حفظ کرامت و بدون تحمل فشارهای مضاعف، به تدریج دین خود را بپردازد. با این حال، قدم گذاشتن در این مسیر حقوقی، نیازمند آگاهی کامل از تمامی جزئیات، شرایط و مراحل آن است تا بتوان به بهترین نحو از حقوق خود دفاع کرد و در نهایت به نتیجه ای مطلوب دست یافت. هدف از این راهنما، روشن کردن پیچیدگی های این مسیر و ارائه اطلاعاتی جامع و کاربردی است تا هر فردی که با چنین وضعیتی روبروست، بتواند با دیدی باز و اطمینان خاطر، گام های بعدی خود را بردارد.

مفاهیم پایه: اعسار و مهریه

برای ورود به بحث درخواست اعسار برای مهریه، ابتدا لازم است درک روشنی از ماهیت مهریه و مفهوم اعسار داشته باشیم. این دو مفهوم، پایه های اصلی این فرآیند حقوقی را تشکیل می دهند و شناخت دقیق آن ها، برای هر فرد درگیر در این موضوع، ضروری است.

مهریه چیست؟ نگاهی به جایگاه حقوقی و شرعی مهریه

مهریه، به عنوان یک حق مالی و شرعی، با جاری شدن خطبه عقد نکاح، بر ذمه مرد قرار می گیرد. این حق، که در قانون مدنی و شرع اسلام به صراحت از آن یاد شده، تضمینی برای حقوق مالی زن در طول زندگی مشترک و حتی پس از آن است. زن می تواند در هر زمانی که اراده کند، مطالبه مهریه خود را از مرد بنماید. این مطالبه، چه در دوران زندگی مشترک و چه پس از آن، از حقوق مسلم و غیرقابل انکار اوست.

مهریه انواع مختلفی دارد که بسته به زمان و نحوه تعیین آن، نامگذاری می شود:

• مهرالمسمی: این نوع مهریه، رایج ترین شکل آن است و مقداری از مال مشخص (مانند سکه طلا، زمین، خانه یا وجه نقد) است که هنگام عقد نکاح، با توافق زوجین تعیین و در سند ازدواج درج می شود. تعیین این مقدار کاملاً به اراده طرفین بستگی دارد و قانون سقف یا کف مشخصی برای آن در نظر نگرفته است، هرچند برخی بخشنامه ها و رویه های قضایی در خصوص میزان قابل وصول آن از طریق اجراییه ثبت، محدودیت هایی را قائل شده اند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
• مهرالمثل: این مهریه در شرایطی تعیین می شود که مهریه در عقد نکاح ذکر نشده باشد یا عقد نکاح باطل بوده و نزدیکی واقع شده باشد. در این حالت، دادگاه با توجه به وضعیت اجتماعی، خانوادگی، تحصیلات و سایر خصوصیات زن و عرف جامعه، مقداری را به عنوان مهریه برای او تعیین می کند.
• مهرالمتعه: این مهریه در شرایطی مطرح می شود که در عقد نکاح، مهریه ای تعیین نشده باشد و طلاق قبل از نزدیکی واقع شود. در این صورت، مرد موظف است با توجه به وضعیت مالی خود و عرف، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه به زن بپردازد.

تفاوت میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه نیز حائز اهمیت است. در مهریه عندالمطالبه، زن به محض درخواست، حق مطالبه و دریافت مهریه را دارد و مرد مکلف به پرداخت آن است. در حالی که در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است و زن تنها در صورتی می تواند آن را مطالبه کند که مرد تمکن مالی برای پرداخت آن را داشته باشد. بیشتر مهریه های رایج در ایران، از نوع عندالمطالبه هستند و همین امر، لزوم آگاهی از بحث اعسار را پررنگ تر می کند.

اعسار چیست و معسر کیست؟ (بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی)

زمانی که فردی به پرداخت بدهی محکوم می شود و در عین حال توانایی مالی لازم برای ادای آن بدهی را ندارد، به او «معسر» گفته می شود و این وضعیت «اعسار» نام دارد. در مباحث حقوقی، این وضعیت به طور دقیق در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی تبیین شده است.

بر اساس ماده 6 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، توانایی پرداخت دیون خود را ندارد.

این تعریف، بسیار کلیدی است؛ زیرا صرف نداشتن پول نقد به معنای اعسار نیست، بلکه فرد نباید مالی بیش از آنچه قانون آن را «مستثنیات دین» می داند، در اختیار داشته باشد. مستثنیات دین شامل مواردی مانند یک منزل مسکونی متناسب با نیاز شأن عرفی فرد، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار و لوازم کار و امثال آن است که در بخش های بعدی به تفصیل به آن ها خواهیم پرداخت.

یکی از نکات مهم در این زمینه، تفاوت اعسار با ورشکستگی است. افراد عادی و غیرتاجر می توانند درخواست اعسار دهند، اما تاجری که بدهکار است و قادر به پرداخت دیون خود نیست، نمی تواند ادعای اعسار کند. در چنین مواردی، طبق قانون تجارت، تاجر باید درخواست «اعلام ورشکستگی» نماید و این دو فرآیند حقوقی کاملاً از یکدیگر متمایز هستند. بنابراین، پیش از هر اقدامی، فرد باید اطمینان حاصل کند که مشمول تعریف تاجر نبوده و می تواند از طریق اعسار، به دنبال راه حل باشد.

چرا باید درخواست اعسار داد؟ (فواید اعسار)

فردی که با حکم قطعی پرداخت مهریه روبرو می شود، ممکن است در ابتدا احساس سردرگمی و نگرانی شدیدی داشته باشد. ترس از جلب، توقیف اموال و حتی فشارهای روانی ناشی از این وضعیت، می تواند بسیار طاقت فرسا باشد. در چنین شرایطی، درخواست اعسار از پرداخت مهریه، نه تنها یک راهکار قانونی، بلکه می تواند ناجی آرامش و آینده مالی فرد باشد.

فواید اصلی درخواست اعسار عبارتند از:

• جلوگیری از جلب و بازداشت: شاید مهمترین فایده اعسار، رهایی از خطر جلب و بازداشت باشد. زمانی که حکم قطعی پرداخت مهریه صادر می شود، اگر مرد در مهلت قانونی (معمولاً یک ماه پس از ابلاغ اجراییه) درخواست اعسار ندهد و مهریه را پرداخت نکند، زوجه می تواند از دادگاه تقاضای جلب او را نماید. با ثبت دادخواست اعسار، این اقدام متوقف شده و مرد از خطر زندان مصون می ماند.
• امکان تقسیط مهریه: هدف نهایی از درخواست اعسار، تقسیط مهریه است. با پذیرش اعسار، دادگاه مهریه را به صورت پیش قسط و اقساط ماهانه (متناسب با توان مالی مرد) قسط بندی می کند. این امر به فرد امکان می دهد تا بدهی خود را در طول زمان و بدون فشار مالی ناگهانی، پرداخت کند.
• حفظ آرامش روانی: مواجهه با بدهی کلان و خطر جلب، می تواند تأثیرات مخربی بر روان فرد داشته باشد. آگاهی از وجود یک راهکار قانونی و اقدام به موقع برای اعسار، به فرد کمک می کند تا کنترل اوضاع را دوباره به دست گرفته و با کاهش نگرانی ها، به زندگی عادی خود ادامه دهد. این فرآیند، فرصتی است برای ساماندهی مجدد امور مالی و روانی.

شرایط و مراحل درخواست اعسار از مهریه

پس از درک مفاهیم اولیه، گام بعدی شناخت دقیق شرایط و مراحل عملی برای ثبت و پیگیری درخواست اعسار از پرداخت مهریه است. این بخش، به مثابه نقشه راهی است که جزئیات مسیر را برای فرد روشن می سازد.

چه زمانی می توان درخواست اعسار از مهریه داد؟ (مهلت و زمان بندی)

زمان بندی برای طرح دادخواست اعسار، اهمیت حیاتی دارد. اقدام به موقع نه تنها از جلب و بازداشت جلوگیری می کند، بلکه می تواند روند پرونده را نیز تسهیل بخشد. می توان در سه مقطع زمانی اصلی برای اعسار اقدام کرد:

1. قبل از صدور اجراییه: بهترین زمان برای طرح دادخواست اعسار، پس از قطعیت حکم دادگاه مبنی بر محکومیت به پرداخت مهریه، اما قبل از صدور اجراییه است. در این حالت، فرد از همان ابتدا می تواند ناتوانی خود را اثبات کند و از اقدامات بعدی جلوگیری کند.
2. پس از صدور اجراییه: در صورتی که اجراییه مهریه صادر و به مرد ابلاغ شده باشد، او از زمان ابلاغ اجراییه، یک ماه فرصت دارد تا دادخواست اعسار خود را تقدیم کند. ثبت دادخواست در این بازه زمانی، از صدور حکم جلب جلوگیری خواهد کرد.
3. پس از جلب (از داخل بازداشتگاه): حتی اگر مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه جلب و بازداشت شده باشد، می تواند از داخل بازداشتگاه نیز دادخواست اعسار خود را تقدیم کند. در این صورت، پس از ارائه وثیقه یا معرفی کفیل و پذیرش آن توسط دادگاه، تا زمان صدور حکم قطعی اعسار، از حبس آزاد خواهد شد.

نکته مهم این است که اگر در مهلت یک ماهه پس از ابلاغ اجراییه، دادخواست اعسار تقدیم نشود، زوجه این حق را پیدا می کند که درخواست جلب زوج را بنماید. این موضوع نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد رعایت مهلت های قانونی در این فرآیند است.

شرایط اساسی برای پذیرش دادخواست اعسار مهریه

صرف ادعای اعسار برای پذیرش آن کافی نیست؛ دادگاه برای احراز اعسار، شرایط خاصی را بررسی می کند که فرد باید آن ها را اثبات کند:

• عدم تمکن مالی (اثبات ناتوانی در پرداخت یکجا): اصلی ترین شرط، این است که فرد واقعاً نتواند مهریه را به صورت یکجا پرداخت کند. این ناتوانی باید در دادگاه اثبات شود. قاضی به بررسی دقیق وضعیت مالی، درآمد، هزینه ها و تعهدات دیگر فرد می پردازد.
• عدم داشتن مالی به جز مستثنیات دین: همانطور که قبلاً اشاره شد، فرد معسر نباید مالی بیش از مستثنیات دین داشته باشد. این شامل یک منزل مسکونی متناسب با شأن، اثاثیه ضروری منزل، ابزار کار، و نفقه افراد تحت تکفل می شود. خودرو در بسیاری از موارد جزو مستثنیات دین محسوب نمی شود و می تواند توقیف شود.
• عدم تاجر بودن: همانگونه که ذکر شد، اگر فردی طبق قانون تجارت، تاجر محسوب شود (حتی اگر در عمل فعالیت تجاری نداشته باشد)، نمی تواند درخواست اعسار بدهد و باید از طریق دادخواست ورشکستگی اقدام کند. دادگاه در ابتدای بررسی، این موضوع را از مراجع مربوطه استعلام می کند.

مدارک لازم برای طرح دادخواست اعسار از پرداخت مهریه (لیست کامل)

جمع آوری دقیق و کامل مدارک، بخش مهمی از فرآیند اعسار است که می تواند در تسریع رسیدگی و پذیرش دادخواست بسیار مؤثر باشد. مدارک مورد نیاز عموماً شامل موارد زیر است:

• مدارک شناسایی: کپی برابر اصل کارت ملی و شناسنامه زوج.
• عقدنامه: کپی برابر اصل سند ازدواج.
• دادنامه قطعی محکومیت به پرداخت مهریه: رأی قطعی دادگاه که بر اساس آن زوج به پرداخت مهریه محکوم شده است.
• لیست کامل کلیه اموال منقول و غیرمنقول: این لیست باید شامل تمامی دارایی های فرد باشد؛ از جمله:
  • حساب های بانکی و میزان وجوه نقد در آن ها (گواهی بانکی).
  • سهام (بورسی و غیربورسی) و سایر اوراق بهادار.
  • خودرو و سایر وسایل نقلیه.
  • املاک (زمین، خانه، آپارتمان) و سایر اموال غیرمنقول.
  • هرگونه مطالبات از اشخاص ثالث (بدهی دیگران به شما).
• فهرست کلیه نقل و انتقالات اموال در یک سال گذشته: این فهرست باید شامل جزئیات هرگونه خرید و فروش یا انتقال دارایی در یک سال منتهی به تاریخ دادخواست باشد. هدف از این مورد، جلوگیری از سوءاستفاده و پنهان کاری اموال است.
• استشهادیه کتبی دو نفر شاهد عادل: این استشهادیه باید توسط حداقل دو نفر شاهد مرد عادل که شرایط شرعی و قانونی شهادت را دارند، امضا شود. شهود باید علاوه بر هویت کامل، شغل، میزان درآمد و نحوه امرار معاش مدعی اعسار، به این نکته تصریح کنند که با او به مدتی که بتوانند از وضعیت معیشتی اش اطلاع کافی داشته باشند، معاشرت داشته اند و او به جز مستثنیات دین، هیچ مال قابل دسترسی برای پرداخت بدهی خود ندارد.
• گواهی حقوقی یا درآمد (در صورت شاغل بودن): فیش حقوقی یا گواهی درآمد از محل کار، یا اظهارنامه مالیاتی برای کسبه، که وضعیت درآمدی فرد را نشان دهد.

مراحل گام به گام ثبت و رسیدگی به دادخواست اعسار مهریه

ثبت دادخواست اعسار یک فرآیند حقوقی مشخص دارد که طی مراحل زیر انجام می شود:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و تنظیم دادخواست: اولین گام، مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. در این دفاتر، فرم مخصوص دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به (مهریه) تکمیل می شود. تنظیم دقیق دادخواست با رعایت نکات حقوقی، اهمیت فراوانی دارد.
2. ثبت دادخواست و ارائه مدارک: پس از تنظیم دادخواست، باید تمامی مدارک لازم (که در بخش قبلی ذکر شد) به پیوست دادخواست، در همان دفتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و ارسال شود.
3. ارجاع پرونده به دادگاه: دادخواست ثبت شده به دادگاه صادرکننده حکم اصلی مهریه (یا دادگاه خانواده) ارجاع داده می شود تا به آن رسیدگی شود.
4. بررسی دادخواست توسط قاضی و دستور استعلامات: قاضی پرونده پس از بررسی اولیه دادخواست و مدارک، ممکن است دستور استعلام از مراجع مختلف (مانند بانک مرکزی برای حساب های بانکی، اداره ثبت اسناد برای املاک، و راهور برای خودرو) را صادر کند تا وضعیت مالی زوج به طور کامل مشخص شود.
5. تعیین جلسه رسیدگی و حضور شهود: دادگاه برای رسیدگی به دعوای اعسار، جلسه ای تعیین می کند و طرفین (زوج و زوجه) را احضار می کند. حضور شهود معرفی شده از سوی زوج در این جلسه برای ادای شهادت، بسیار مهم است و قاضی ممکن است حضور آن ها را الزامی بداند.
6. روند اثبات اعسار در دادگاه: در جلسه دادگاه، زوج باید ناتوانی خود را در پرداخت یکجای مهریه با ارائه مستندات، فیش حقوقی، گواهی عدم مالکیت اموال و شهادت شهود اثبات کند. زوجه نیز می تواند دلایل و مستندات خود را برای رد ادعای اعسار زوج ارائه دهد.
7. صدور حکم اعسار: پس از بررسی تمامی شواهد، مستندات و اظهارات طرفین و شهود، دادگاه رأی خود را صادر می کند. این رأی می تواند مبنی بر پذیرش دادخواست اعسار و تقسیط مهریه باشد یا رد آن.

نکات حقوقی کلیدی و چالش های اعسار مهریه

فرآیند اعسار از پرداخت مهریه، علاوه بر مراحل مشخص، دارای ظرافت ها و نکات حقوقی مهمی است که آگاهی از آن ها می تواند به فرد در مواجهه با چالش های احتمالی کمک کند. این بخش به بررسی این نکات می پردازد.

نحوه قسط بندی مهریه: پیش قسط و اقساط ماهانه (ملاک های تعیین توسط قاضی)

یکی از مهمترین نتایج پذیرش دادخواست اعسار، قسط بندی مهریه است. اما نحوه تعیین میزان پیش قسط و اقساط ماهانه، همواره موضوعی پرچالش بوده است. در قوانین، میزان مشخص و ثابتی برای پیش قسط یا تعداد اقساط تعیین نشده است و این امر کاملاً به صلاحدید و تشخیص قاضی رسیدگی کننده بستگی دارد.

ملاک های مؤثر در تعیین میزان اقساط توسط قاضی شامل موارد زیر است:

• میزان درآمد زوج: قاضی به دقت وضعیت مالی و درآمد ثابت زوج را بررسی می کند. فیش حقوقی، گواهی اشتغال، یا اظهارنامه مالیاتی می تواند در این زمینه مستند باشد.
• تعداد عائله تحت تکفل: تعداد فرزندان و افراد دیگری که تحت سرپرستی و نفقه زوج هستند، در تعیین توان مالی او مؤثر است.
• وضعیت معیشتی و هزینه های ضروری: قاضی هزینه های زندگی ضروری زوج، مانند اجاره خانه، اقساط بانکی واجب و سایر هزینه های معقول را مدنظر قرار می دهد.
• میزان و وضعیت دارایی های دیگر: حتی اگر فرد معسر باشد، اما دارایی های کوچکی (غیر از مستثنیات دین) داشته باشد که قابل نقد شدن نباشند، ممکن است در تعیین پیش قسط و اقساط تأثیرگذار باشد.
• عرف و رویه دادگاه ها: اگرچه قانون نص صریحی ندارد، اما رویه معمول برخی دادگاه ها بر این است که میزان اقساط ماهانه معادل یک سوم یا یک چهارم درآمد ماهانه زوج تعیین شود و مبلغی نیز به عنوان پیش قسط در نظر گرفته شود. اما این یک قاعده کلی نیست و در هر پرونده ای ممکن است متفاوت باشد.

قانون جدید اعسار مهریه و بخشنامه های اخیر (تغییرات مهم)

قوانین مربوط به مهریه و اعسار، همواره دستخوش تغییر و تحولاتی بوده است. یکی از مهمترین تغییرات، مربوط به ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و بخشنامه های قوه قضائیه است که به بحث جلب و بازداشت در مورد مهریه می پردازد. این تغییرات، نگرانی های زیادی را در مورد حبس مهریه کاهش داده است.

• ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: این ماده بیان می دارد که اگر استیفای محکوم به از راه های دیگر ممکن نباشد، محکوم علیه به تقاضای محکوم له تا زمان اجرای حکم یا پذیرفته شدن ادعای اعسار یا جلب رضایت محکوم له، حبس می شود. اما تبصره این ماده یک استثنا قائل شده است: چنانچه محکوم علیه تا سی روز پس از ابلاغ اجراییه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد، حبس نمی شود، مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود.
• قاعده 110 سکه و حبس مهریه: پیش از این، برای هر میزان مهریه، امکان جلب و بازداشت وجود داشت. اما بخشنامه های جدید قوه قضائیه، بخصوص بخشنامه شماره 9000/131491/100 مورخ 1397/09/27 رئیس قوه قضائیه، محدودیت هایی را برای صدور حکم جلب در مورد مهریه ایجاد کرده است. بر اساس این بخشنامه ها، مرد تنها تا سقف 110 سکه تمام بهار آزادی، مشمول حکم جلب و بازداشت می شود. به این معنا که اگر مهریه بیش از 110 سکه باشد، زن تنها برای 110 سکه می تواند درخواست جلب کند و برای مازاد بر آن، باید اموالی از مرد معرفی شود تا از طریق توقیف اموال، مطالبه شود. البته، حتی در مورد این 110 سکه نیز، با طرح دادخواست اعسار در مهلت مقرر، جلب به تعویق می افتد.
• عدم صدور حکم جلب برای عدم پرداخت اقساط (بر اساس برخی بخشنامه های جدید): این نکته بسیار مهم است که بر اساس برخی رویه ها و بخشنامه های اخیر (که البته همیشه به صورت قطعی و یکسان اعمال نمی شوند و نیازمند پیگیری قضایی است)، در صورت قسط بندی مهریه و عدم پرداخت اقساط توسط زوج، دیگر مستقیماً حکم جلب صادر نمی شود. بلکه زوجه باید مجدداً درخواست خود را مطرح کند و اگر مالی از زوج قابل توقیف نباشد، امکان جلب برای اقساط معوقه محدود شده است. این تغییرات به منظور کاهش آمار زندانیان مهریه صورت گرفته و به زوجین آرامش خاطر بیشتری می بخشد.

مستثنیات دین در اعسار مهریه

یکی از مهمترین ارکان اعسار، بحث مستثنیات دین است. قانونگذار به منظور حمایت از حداقل زندگی افراد، برخی اموال را از دایره توقیف در جهت ادای دین خارج کرده است. این اموال، حتی اگر فرد بدهکار باشد، قابل توقیف نیستند.

مهمترین مصادیق مستثنیات دین عبارتند از:

• منزل مسکونی: خانه یا آپارتمانی که شأن عرفی و نیاز فرد بدهکار و افراد تحت تکفل او را برآورده سازد. معیار شأن عرفی توسط قاضی و با توجه به موقعیت اجتماعی و اقتصادی فرد تعیین می شود.
• اثاثیه ضروری زندگی: وسایل و اسباب مورد نیاز برای زندگی که متناسب با شأن عرفی و سبک زندگی معمول فرد باشد.
• ابزار و لوازم کار: کتاب ها، ابزار، وسایل و تجهیزاتی که برای امرار معاش و کسب درآمد بدهکار و افراد تحت تکفل او لازم و ضروری است.
• نفقه افراد واجب النفقه: مبلغی که برای تأمین معاش افراد تحت تکفل (مانند همسر و فرزندان) لازم است.
• سایر موارد: مواردی مانند مواد خوراکی لازم و مناسب شأن عرفی بدهکار و افراد تحت تکفل، و…

بحث در مورد خودرو در مستثنیات دین، همواره مورد بحث بوده است. در بسیاری از موارد، خودرو جزو مستثنیات دین محسوب نمی شود، مگر آنکه وسیله امرار معاش و کسب درآمد فرد باشد (مثلاً راننده تاکسی) و بدون آن نتواند امرار معاش کند. در غیر این صورت، خودرو ممکن است توقیف شود.

تعدیل اقساط مهریه: چه زمانی و چگونه می توان درخواست تعدیل داد؟

زندگی مالی افراد ثابت نیست و ممکن است در طول زمان تغییر کند. به همین دلیل، قانون این امکان را فراهم کرده است که در صورت تغییر وضعیت مالی زوج یا زوجه، بتوان درخواست «تعدیل اقساط مهریه» را به دادگاه تقدیم کرد.

چه زمانی می توان درخواست تعدیل داد؟

• تغییر وضعیت مالی زوج: اگر درآمد زوج کاهش یابد (مثلاً بیکار شود، یا حقوقش کم شود) یا هزینه های ضروری زندگی اش افزایش پیدا کند (مثلاً تعداد فرزندان بیشتر شود، یا دچار بیماری های پرهزینه شود)، می تواند درخواست کاهش اقساط را بدهد.
• تغییر وضعیت مالی زوجه: اگر درآمد زوجه افزایش یابد (مثلاً شاغل شود یا ارث قابل توجهی به او برسد) و نیازش به اقساط مهریه کمتر شود، زوج می تواند درخواست تعدیل و کاهش اقساط را مطرح کند. البته اثبات این امر برای زوج دشوارتر است.

مراحل و شرایط درخواست تعدیل:

درخواست تعدیل نیز از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و با تنظیم دادخواستی تحت عنوان «دادخواست تعدیل اقساط مهریه» مطرح می شود. فرد متقاضی باید مستندات و دلایل کافی برای اثبات تغییر وضعیت مالی خود (مانند مدارک پزشکی، گواهی بیکاری، فیش حقوقی جدید) را به دادگاه ارائه کند. دادگاه پس از بررسی، می تواند حکم به کاهش یا افزایش اقساط مهریه دهد.

حکم ادعای اعسار خلاف واقعیت چیست؟ (عواقب پنهان کاری اموال)

یکی از دام های جدی در مسیر اعسار، ادعای خلاف واقعیت یا پنهان کاری اموال است. برخی افراد به اشتباه تصور می کنند می توانند با پنهان کردن دارایی های خود، از پرداخت مهریه فرار کنند. اما قانون برای چنین رفتارهایی، مجازات های سنگینی در نظر گرفته است.

• مجازات حبس: طبق قانون، اگر ادعای اعسار فرد خلاف واقعیت باشد و در دادگاه اثبات شود که او با وجود تمکن مالی، برای فرار از پرداخت دین، اقدام به پنهان کاری یا انتقال صوری اموال خود کرده است، علاوه بر رد شدن درخواست اعسار، ممکن است به مجازات حبس از سه ماه و یک روز تا شش ماه نیز محکوم شود.
• رد شدن دادخواست اعسار: بدیهی است که در صورت اثبات ادعای خلاف واقعیت، دادخواست اعسار او رد شده و او موظف به پرداخت یکجای مهریه خواهد بود.

به یاد داشته باشید، شفافیت و صداقت در ارائه اطلاعات مالی، نه تنها یک اصل اخلاقی، بلکه یک ضرورت حقوقی برای موفقیت در پرونده اعسار است. دادگاه با استعلام از مراجع مختلف، به راحتی می تواند به اطلاعات مالی فرد دسترسی پیدا کند.

نقش وکیل در پرونده اعسار مهریه

در هر پرونده حقوقی، به ویژه در مسائلی که پیچیدگی های خاص خود را دارند، حضور وکیل متخصص می تواند بسیار راه گشا باشد. پرونده اعسار از مهریه نیز از این قاعده مستثنی نیست و یک وکیل باتجربه می تواند نقش کلیدی در نتیجه پرونده ایفا کند.

مزایای حضور وکیل در پرونده اعسار مهریه:

• تنظیم دقیق دادخواست: وکیل با تسلط بر قوانین و رویه های قضایی، می تواند دادخواست اعسار را به بهترین و کامل ترین شکل ممکن تنظیم کند، که خود گام مهمی در پذیرش پرونده است.
• راهنمایی در جمع آوری مدارک: جمع آوری لیست کامل و صحیح اموال و مستندات، از جمله استشهادیه شهود، نیازمند دقت فراوان است. وکیل می تواند در این زمینه راهنمایی های لازم را ارائه دهد.
• راهنمایی و دفاع در دادگاه: حضور در جلسات دادگاه و دفاع مؤثر، ارائه استدلال های حقوقی قوی، و پاسخگویی به سوالات قاضی، از جمله وظایف وکیل است که می تواند به اثبات اعسار کمک شایانی کند.
• پیگیری استعلامات و پرونده: وکیل می تواند پیگیری های لازم در خصوص استعلامات بانکی، ثبتی و سایر موارد را انجام داده و از روند صحیح پیشرفت پرونده اطمینان حاصل کند.
• آگاهی از رویه های قضایی: وکلای متخصص، از رویه ها و سلایق قضات مختلف در پرونده های اعسار آگاهی دارند و می توانند با توجه به این اطلاعات، استراتژی مناسبی را برای پرونده اتخاذ کنند.

برخلاف برخی تصورات غلط، داشتن وکیل در پرونده اعسار نه تنها ممنوعیتی ندارد، بلکه می تواند به دلیل پیچیدگی های این دعوا، بسیار ضروری باشد. اگرچه برخی قضات ممکن است با استناد به حق الوکاله پرداختی به وکیل، اینگونه استدلال کنند که فرد معسر نیست، اما یک وکیل مجرب می تواند این شبهه را برطرف کرده و اثبات کند که پرداخت حق الوکاله، دلیلی بر تمکن مالی برای پرداخت یکجای مهریه نیست.

نمونه های عملی و سوالات متداول

در این بخش، به برخی نمونه های عملی و پرسش های پرتکرار که ممکن است برای افراد درگیر با مسئله اعسار مهریه پیش آید، پاسخ داده می شود تا درک کامل تر و کاربردی تری از این فرآیند حاصل شود.

نمونه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه (با جزئیات و قالب قابل استفاده)

در ادامه یک نمونه دادخواست ارائه شده است که می تواند راهنمای مفیدی برای تنظیم دادخواست باشد. لازم به ذکر است که این صرفاً یک نمونه است و باید با توجه به شرایط خاص هر پرونده و با مشاوره حقوقی، تکمیل و تنظیم شود.

خواهان: (مشخصات کامل زوج: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، نشانی کامل)
خوانده: (مشخصات کامل زوجه: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، نشانی کامل)

تعیین خواسته و بهای آن:
الف) صدور حکم بر اعسار از پرداخت دفعتاً واحده (یکجای) مهریه موضوع دادنامه قطعی شماره .......... مورخ .......... صادره از شعبه .......... دادگاه خانواده .......... .
ب) تقسیط مهریه مذکور به صورت پیش قسط و اقساط ماهانه متناسب با وضعیت مالی اینجانب.

دلایل و منضمات:
1. کپی مصدق عقدنامه رسمی شماره .......... مورخ ..........
2. کپی مصدق دادنامه قطعی شماره .......... مورخ .......... صادره از شعبه .......... دادگاه خانواده ..........
3. استشهادیه کتبی دو نفر شاهد (با ذکر مشخصات کامل و نشانی و شرح اطلاع از وضعیت مالی خواهان)
4. لیست اموال منقول و غیرمنقول و نقل و انتقالات یک سال اخیر (مطابق فرم پیوست)
5. گواهی عدم فعالیت تجاری و اظهارنامه مالیاتی (در صورت لزوم)
6. گواهی حقوقی یا فیش حقوقی (در صورت شاغل بودن)

ریاست محترم دادگاه خانواده ..........

با سلام و احترام؛
به استحضار آن مقام محترم می رساند:
اینجانب خواهان پرونده، به موجب دادنامه قطعی شماره .......... مورخ .......... صادره از شعبه .......... دادگاه خانواده .......... که کپی مصدق آن به پیوست تقدیم می گردد، به پرداخت تعداد .......... سکه تمام بهار آزادی (یا میزان وجه نقد .......... ریال) به عنوان مهریه در حق خوانده محترم، محکوم گردیده ام.

با وجود تلاش های فراوان، متاسفانه اینجانب به دلیل عدم تمکن مالی و نداشتن هیچ گونه مال و دارایی قابل توجهی به جز مستثنیات دین، قادر به پرداخت یکجای مهریه فوق الذکر نمی باشم. لیست کامل کلیه اموال و دارایی ها و همچنین تمامی نقل و انتقالات مالی یک سال گذشته اینجانب به تفکیک و جزئیات، در فرم پیوستی به دادخواست تقدیم حضور است و استشهادیه کتبی دو نفر شاهد نیز که به وضعیت معیشتی و مالی اینجانب اشراف کامل دارند، ضمیمه پرونده می باشد. این شهود حسب الامر دادگاه محترم جهت ادای شهادت حضوری در جلسه رسیدگی حاضر خواهند شد.

با عنایت به مراتب معروضه و مستنداً به مواد 6، 7، 8 و 11 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و ماده 277 قانون مدنی، از محضر آن مقام محترم تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر:
1. اعسار اینجانب از پرداخت دفعتاً واحده مهریه فوق الذکر.
2. تقسیط مهریه بر اساس توانایی مالی اینجانب به صورت تعیین پیش قسط و اقساط ماهانه متناسب، مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
(نام و نام خانوادگی خواهان)
(امضا)

تحلیل یک پرونده واقعی اعسار و تقسیط مهریه (با رای دادگاه و نکات کلیدی آن)

فرض کنید آقای «علی احمدی» به پرداخت 200 سکه تمام بهار آزادی به همسرش خانم «سارا کریمی» محکوم شده است. آقای احمدی کارمند است و حقوق ماهیانه ای دارد و جز یک خودروی معمولی و اثاثیه منزل، مال دیگری ندارد. او پس از قطعیت حکم، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم دادگاه می کند.

روند رسیدگی:

آقای احمدی به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و دادخواست اعسار و تقسیط مهریه را ثبت می کند. او در دادخواست خود، لیست اموالش را (حقوق ماهانه و خودرو) قید کرده و استشهادیه دو نفر از همکاران و دوستانش را که به وضعیت مالی او واقف هستند، ضمیمه می کند. دادگاه پرونده را به شعبه رسیدگی کننده به پرونده اصلی مهریه ارجاع می دهد.

قاضی دستور استعلام از بانک ها، ثبت اسناد و راهور را صادر می کند. پس از وصول استعلامات و تأیید عدم مالکیت اموال دیگر، جلسه رسیدگی تشکیل می شود. در این جلسه، آقای احمدی اظهارات خود را مبنی بر عدم توانایی پرداخت یکجای مهریه بیان می کند و شهود او نیز شهادت می دهند که آقای احمدی تنها منبع درآمدی اش حقوق کارمندی است و قادر به پرداخت کل مهریه نیست.

خانم کریمی نیز در دادگاه حضور یافته و با استناد به اینکه مهریه حق اوست، تقاضای پرداخت کامل را می کند و اظهار می دارد که با توجه به وضعیت تورم، نیاز به این مبلغ دارد.

رای دادگاه:

دادگاه پس از استماع اظهارات طرفین و شهود، بررسی مدارک و استعلامات، و با توجه به اینکه آقای احمدی کارمند است و همسر و فرزند تحت تکفل دارد، حکم به اعسار او از پرداخت یکجای مهریه صادر می کند و مهریه را به صورت تقسیطی به شرح زیر تعیین می نماید:

1. مبلغ 20 سکه بهار آزادی به عنوان پیش قسط که باید ظرف مدت یک ماه از تاریخ قطعیت حکم پرداخت شود.
2. مابقی مهریه (180 سکه) به صورت ماهانه یک سکه طلا.

نکات کلیدی این پرونده:

• اثبات مستند اعسار: آقای احمدی با ارائه فیش حقوقی و استشهادیه شهود و همچنین عدم وجود اموال دیگر، توانست اعسار خود را اثبات کند.
• ملاک قسط بندی: قاضی در تعیین میزان پیش قسط و اقساط، به درآمد ثابت، وضعیت تأهل و تعداد عائله آقای احمدی توجه کرده است.
• خودرو: در این پرونده، خودروی معمولی آقای احمدی ممکن است به عنوان مستثنیات دین محسوب شده باشد یا به دلیل ارزش پایین، مورد توقیف قرار نگرفته است.

سوالات متداول (FAQ)

برای اثبات اعسار از پرداخت مهریه چند شاهد لازم است و شرایط شهود چیست؟

برای اثبات اعسار از پرداخت مهریه، طبق ماده 8 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، حداقل شهادت دو نفر شاهد لازم است. شرایط شهود این است که باید مرد، عادل، و نسبت به وضعیت معیشتی فرد مدعی اعسار (زوج) اطلاع کامل داشته باشند. آن ها باید در شهادت نامه کتبی و همچنین در صورت لزوم در دادگاه، به هویت، شغل، میزان درآمد، نحوه امرار معاش زوج و اینکه او به جز مستثنیات دین، هیچ مال قابل دسترسی برای پرداخت بدهی ندارد، تصریح کنند.

مهلت زمان درخواست تقسیط مهریه چقدر است؟

مهلت اصلی برای تقدیم دادخواست اعسار و تقسیط مهریه، یک ماه از تاریخ ابلاغ اجراییه قطعی مهریه است. اگر فرد در این مهلت اقدام کند، از صدور حکم جلب جلوگیری می شود. البته، حتی پس از انقضای این مهلت و صدور حکم جلب نیز، امکان طرح دادخواست اعسار وجود دارد، اما ممکن است با چالش های بیشتری همراه باشد و مستلزم ارائه وثیقه یا معرفی کفیل برای آزادی موقت از حبس باشد.

آیا سقف پرداخت مهریه 110 سکه است؟ (توضیح کامل ابهامات)

خیر، سقف مهریه 110 سکه نیست. مهریه می تواند هر میزانی باشد که زوجین توافق کنند. اما آنچه مربوط به 110 سکه است، سقف قابل مطالبه از طریق «اجرای احکام و صدور حکم جلب» است. به این معنا که اگر مهریه بیش از 110 سکه باشد، زوجه تنها برای معادل 110 سکه (یا کمتر از آن اگر مهریه کمتر از 110 سکه باشد) می تواند درخواست جلب زوج را بنماید. برای مازاد بر 110 سکه، زوجه باید اموالی از زوج معرفی کند تا از طریق توقیف اموال، طلب خود را وصول نماید و امکان جلب برای مازاد بر این مقدار وجود ندارد.

حداقل پیش قسط مهریه در قانون چقدر است؟

در قوانین مربوط به مهریه و اعسار، هیچ حداقل یا سقف مشخصی برای میزان پیش قسط مهریه تعیین نشده است. این مبلغ کاملاً به صلاحدید قاضی رسیدگی کننده بستگی دارد. قاضی با در نظر گرفتن عواملی مانند میزان درآمد زوج، تعداد افراد تحت تکفل او، هزینه های ضروری زندگی و ارزش کلی مهریه، مبلغ پیش قسط را تعیین می کند. رویه های قضایی ممکن است متفاوت باشد، اما هدف همواره این است که مبلغی معقول و متناسب با توان مالی محکوم علیه تعیین شود.

حکم اعسار مهریه چقدر طول می کشد؟

مدت زمان رسیدگی و صدور حکم اعسار مهریه ثابت نیست و به عوامل مختلفی بستگی دارد. در برخی موارد که مدارک کامل و وضعیت مالی شفاف است و نیاز به استعلامات پیچیده نیست، پرونده ممکن است نسبتاً سریع تر به نتیجه برسد. اما در اکثر موارد، قاضی برای احراز وضعیت مالی زوج، دستور استعلام از مراجعی مانند بانک ها، اداره ثبت اسناد، راهور و سازمان بورس را صادر می کند. جمع آوری این استعلامات زمان بر است. همچنین، حضور شهود و گاهی اوقات اعتراض طرفین به رأی بدوی، می تواند باعث طولانی تر شدن فرآیند رسیدگی شود. بنابراین، نمی توان زمان دقیقی را پیش بینی کرد و هر پرونده، مسیر خاص خود را طی می کند.

در دادگاه اعسار مهریه چه باید گفت؟

در دادگاه اعسار مهریه، زوج باید به طور شفاف و مستند، ناتوانی خود را در پرداخت یکجای مهریه اثبات کند. این شامل توضیح در مورد منابع درآمدی (یا عدم وجود آن)، هزینه های ضروری زندگی، تعداد افراد تحت تکفل، و عدم مالکیت اموالی بیش از مستثنیات دین است. باید با صداقت کامل، لیست اموال و نقل و انتقالات یک سال اخیر را ارائه دهد و به سوالات قاضی و طرف مقابل پاسخ دهد. همچنین، شهود معرفی شده نیز باید به طور واضح و با ذکر جزئیات، شهادت خود را مبنی بر اطلاع از وضعیت مالی زوج و عدم تمکن او بیان کنند. هدف اصلی، قانع کردن قاضی مبنی بر اینکه وضعیت مالی فرد واقعاً اجازه پرداخت یکجا را نمی دهد.

اگر مرد بیکار باشد و درخواست اعسار بدهد، نحوه قسط بندی مهریه چگونه خواهد بود؟

اگر مرد بیکار باشد و هیچ منبع درآمدی نداشته باشد، این وضعیت در دادگاه به دقت بررسی می شود. در چنین شرایطی، ممکن است دادگاه ابتدا به او مهلت دهد تا شغلی پیدا کند. اگر بیکاری ثابت شود و هیچ مال قابل توقیفی (غیر از مستثنیات دین) وجود نداشته باشد، دادگاه می تواند حکم به پرداخت اقساط بسیار ناچیز (مانند یک سکه در سال یا حتی کمتر) صادر کند، یا حتی تا زمان اشتغال مجدد، پرداخت مهریه را به حالت تعلیق درآورد. نکته مهم این است که دادگاه به هیچ وجه فرد را به پرداخت چیزی که از توان او خارج است، محکوم نمی کند.

اگر زن مهریه را نبخشد ولی مطالبه نکند، تکلیف مرد چیست؟

اگر زن مهریه را نبخشیده باشد اما مطالبه نکند، مرد هیچ تکلیفی برای پرداخت ندارد. مهریه «عندالمطالبه» است، یعنی تا زمانی که زن آن را مطالبه نکند، مرد ملزم به پرداخت آن نیست. در این شرایط، مرد می تواند زندگی عادی خود را ادامه دهد. البته، زن هر زمان که بخواهد، می تواند مطالبه مهریه را آغاز کند و در آن زمان، مرد باید برای پرداخت یا درخواست اعسار اقدام نماید.

آیا اگر زن تقاضای طلاق بدهد، مهریه به او تعلق می گیرد؟

بله، مهریه حق قانونی و شرعی زن است و ارتباطی به اینکه چه کسی تقاضای طلاق داده باشد، ندارد. حتی اگر زن متقاضی طلاق باشد (مثلاً از طریق طلاق خلع یا طلاق از سوی زوجه به دلیل عسر و حرج)، مهریه به طور کامل به او تعلق می گیرد. تنها در طلاق خلع است که زن بخشی یا تمام مهریه خود را برای جلب رضایت مرد به طلاق، بذل (می بخشد) می کند. در سایر موارد، مطالبه مهریه حق مسلم اوست.

آیا می توان همزمان با دادخواست طلاق، دادخواست اعسار مهریه داد؟

بله، از نظر قانونی امکان طرح دادخواست اعسار مهریه، همزمان با پرونده طلاق (چه از سوی زوج و چه از سوی زوجه) وجود دارد. در بسیاری از موارد، مردان برای سرعت بخشیدن به روند پرونده و تعیین تکلیف مهریه، همزمان با طرح دادخواست طلاق، درخواست اعسار از پرداخت مهریه را نیز تقدیم می کنند. این امر می تواند به مدیریت بهتر پرونده و جلوگیری از اطاله دادرسی کمک کند.

اگر اقساط مهریه پرداخت نشود، چه اتفاقی می افتد؟ (با تاکید بر بخشنامه های جدید)

اگر پس از قسط بندی مهریه، زوج اقساط را در موعد مقرر پرداخت نکند، زوجه می تواند از دادگاه درخواست «اجرای حکم» در خصوص اقساط معوقه را نماید. پیش از این، عدم پرداخت اقساط می توانست منجر به صدور حکم جلب شود. اما با بخشنامه های جدید (به ویژه پس از سال 1397)، برای عدم پرداخت اقساط مهریه، معمولاً مستقیماً حکم جلب صادر نمی شود. در این حالت، زوجه ابتدا باید درخواست توقیف اموال زوج را برای اقساط معوقه نماید و اگر مالی برای توقیف پیدا نشد، ممکن است درخواست جلب مطرح شود. با این حال، رویه های قضایی در این زمینه ممکن است متفاوت باشد و همیشه بهتر است با وکیل متخصص مشورت شود.

آیا حساب های کارگزاری و سهام هم قابل توقیف هستند؟

بله، حساب های کارگزاری و سهام (اعم از سهام بورسی و غیربورسی) جزو اموال منقول محسوب می شوند و در صورت مطالبه مهریه یا هر دین دیگری، قابل توقیف هستند. دادگاه می تواند با استعلام از سازمان بورس و اوراق بهادار یا شرکت های کارگزاری، لیست سهام و حساب های معاملاتی زوج را به دست آورد و اقدام به توقیف آن ها کند. در واقع، هر گونه دارایی که ارزش مالی داشته باشد و جزو مستثنیات دین نباشد، می تواند برای پرداخت مهریه توقیف شود.

نتیجه گیری

درخواست اعسار برای مهریه، راهکاری قانونی است که به مردان در شرایط ناتوانی مالی برای پرداخت یکجای مهریه، فرصتی برای مدیریت این تعهد سنگین می دهد. این فرآیند، با هدف جلوگیری از حبس و امکان تقسیط دین، آرامش خاطر را به ارمغان می آورد و به فرد کمک می کند تا زندگی خود را با برنامه ریزی مالی بهتر ادامه دهد. شناخت دقیق مفاهیم مهریه و اعسار، آگاهی از شرایط، مدارک لازم، و مراحل گام به گام طرح دادخواست، اهمیت فراوانی دارد.

قوانین مربوط به اعسار و مهریه، بخصوص با بخشنامه های اخیر که محدودیت هایی را برای صدور حکم جلب ایجاد کرده و بحث 110 سکه را مطرح نموده، تا حد زیادی از نگرانی های مربوط به بازداشت کاسته است. با این حال، دقت در ارائه اطلاعات مالی و پرهیز از هرگونه پنهان کاری، ضامن موفقیت در این مسیر است. مشاوره با وکیل متخصص در امور خانواده و اعسار، می تواند چراغ راهی برای طی این مسیر پیچیده باشد و اطمینان حاصل کند که تمامی حقوق فرد به درستی رعایت و از آن ها دفاع می شود. اقدام به موقع و با آگاهی، کلید گذر موفق از این چالش حقوقی است.