اصطلاحات بازار سرمایه

آشنایی با اصطلاحات بازار سرمایه برای هر کسی که می خواهد وارد دنیای بورس شود، یک قدم اساسی و حیاتی است. این واژگان به سرمایه گذاران کمک می کند تا با زبانی مشترک، مفاهیم پیچیده را درک کرده و با آگاهی بیشتری در این بازار پرنوسان فعالیت کنند. در واقع، فهم عمیق این اصطلاحات، پایه و اساس تصمیم گیری های هوشمندانه و موفقیت در این عرصه محسوب می شود.

هر سرمایه گذاری، چه تازه کار و چه حرفه ای، در مسیر خود با انبوهی از واژه ها و عبارات روبرو می شود که در ابتدا ممکن است کمی گیج کننده به نظر برسند. اما با گذر زمان و مطالعه دقیق، این اصطلاحات به ابزارهای قدرتمندی برای تحلیل بازار و مدیریت سرمایه تبدیل می شوند. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع و کاربردی، تلاش دارد تا مهم ترین و پرکاربردترین اصطلاحات بازار سرمایه را به زبانی ساده و قابل فهم توضیح دهد. هدف از این نوشتار، توانمندسازی خوانندگان برای درک عمیق تر سازوکارهای بورس و اتخاذ تصمیمات سرمایه گذاری آگاهانه است. این راهنما به سرمایه گذاران کمک می کند تا مسیر پر پیچ و خم بازار سرمایه را با اعتماد به نفس بیشتری بپیمایند و به مرجعی قابل اعتماد برای تمام سوالات آن ها تبدیل شود.

مفاهیم بنیادی و انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه

بازار سرمایه محلی برای ملاقات سرمایه گذاران و شرکت ها است. این بازار که بورس اوراق بهادار بخش مهمی از آن محسوب می شود، امکان تامین مالی و سرمایه گذاری را فراهم می آورد. در اینجا، افراد و نهادها با تبادل اوراق بهادار، به رشد اقتصادی کشور کمک می کنند و در عین حال، به دنبال کسب بازدهی برای خود هستند. اوراق بهادار ابزارهایی هستند که مالکیت یا بدهی را نشان می دهند و در بورس معامله می شوند.

اوراق حقوق صاحبان سهام (سهام عادی و ممتاز)

وقتی فردی به دنبال سرمایه گذاری در بورس است، اغلب به خرید سهام فکر می کند. در میان انواع سهام، دو نوع اصلی وجود دارد که درک تفاوت های آن ها برای هر سرمایه گذار ضروری است:

• سهام عادی: این نوع سهام نشان دهنده بخش کوچکی از مالکیت یک شرکت است و به دارنده آن حق رای در مجامع عمومی شرکت را می دهد. با خرید سهام عادی، فرد در سود و زیان شرکت شریک می شود و در صورت رشد شرکت، ارزش سهام او نیز افزایش می یابد. این سهام به عنوان رایج ترین شکل سرمایه گذاری در بورس شناخته می شود، چرا که پتانسیل رشد بالایی دارد. سرمایه گذاران بلندمدت اغلب به دنبال سهام عادی شرکت هایی با پتانسیل رشد هستند.
• سهام ممتاز: سهام ممتاز نیز نشانه ای از مالکیت است، اما با مزایای خاصی همراه است. دارندگان سهام ممتاز معمولاً حق دریافت سود ثابت و اولویت در دریافت سود و دارایی ها در زمان انحلال شرکت را دارند. با این حال، معمولاً حق رای در تصمیم گیری های شرکت را ندارند. این سهام برای سرمایه گذارانی جذاب است که به دنبال پایداری و ریسک کمتر هستند و ترجیح می دهند سود ثابتی را دریافت کنند، حتی اگر پتانسیل رشد کمتری داشته باشند.

اوراق بدهی (مانند اوراق قرضه و گواهی سپرده)

اوراق بدهی ابزارهایی هستند که نشان دهنده وام دهی سرمایه گذار به یک شرکت یا دولت هستند. در واقع، با خرید این اوراق، فرد به ناشر وام می دهد و ناشر متعهد می شود در فواصل زمانی معین (بهره) و در زمان سررسید (اصل مبلغ) را بازپرداخت کند. اوراق قرضه و گواهی سپرده نمونه های رایج اوراق بدهی هستند. این اوراق معمولاً ریسک کمتری نسبت به سهام دارند و بازدهی ثابت یا قابل پیش بینی تری ارائه می دهند. سرمایه گذاران محتاط تر اغلب به این نوع اوراق روی می آورند، زیرا بازدهی مشخصی دارند و نوسانات آن ها کمتر از سهام است. این اوراق می توانند ابزار خوبی برای حفظ سرمایه و کسب سود مطمئن باشند.

اوراق مشتقه (مانند اختیار معامله و قرارداد آتی)

اوراق مشتقه نوعی قرارداد مالی هستند که ارزش آن ها از دارایی پایه ای مانند سهام، کالا، یا ارز مشتق می شود. این اوراق به خودی خود ارزشی ندارند، بلکه ارزششان وابسته به قیمت دارایی زیربنایی است. اختیار معامله و قرارداد آتی از جمله پرکاربردترین اوراق مشتقه هستند. از این ابزارها می توان برای پوشش ریسک (Hedging) یا سفته بازی (Speculation) استفاده کرد. این ابزارها پیچیده تر هستند و معمولاً برای سرمایه گذاران با تجربه بیشتر مناسب اند، چرا که نیازمند درک عمیق تری از پویایی های بازار و مدیریت ریسک هستند. تجربه نشان می دهد که استفاده از اوراق مشتقه بدون دانش کافی می تواند به ضررهای قابل توجهی منجر شود.

درک تفاوت بین انواع اوراق بهادار برای هر سرمایه گذار ضروری است؛ زیرا هر یک از این ابزارها ویژگی های منحصربه فردی از نظر ریسک، بازدهی و میزان کنترل بر شرکت دارند.

در جدول زیر، مقایسه ای مختصر از سه نوع اصلی اوراق بهادار ارائه شده است:

ویژگی	سهام عادی	اوراق بدهی	اوراق مشتقه
ریسک	بالا	پایین	متوسط تا بالا (بسته به نوع و استراتژی)
بازدهی	متغیر، پتانسیل بالا	ثابت یا قابل پیش بینی	متغیر، پتانسیل بالا
مالکیت	بله (بخشی از شرکت)	خیر (وام دهنده)	خیر (حق یا تعهد خرید/فروش)
کنترل	حق رای در مجامع	خیر	خیر

اصطلاحات کلیدی مربوط به سهام و فرآیندهای معاملاتی در بازار سرمایه

بعد از آشنایی با انواع اوراق، نوبت به اصطلاحات رایج در معاملات سهام و فهم پویایی های بازار می رسد. هر کدام از این اصطلاحات نقش مهمی در تصمیم گیری های سرمایه گذاران ایفا می کنند و آشنایی با آن ها می تواند به شفافیت بیشتر در مسیر سرمایه گذاری کمک کند. سرمایه گذارانی که این مفاهیم را به درستی درک کرده اند، می توانند با دید بازتری به تحلیل و معامله بپردازند.

سهم و سهام

وقتی سرمایه یک شرکت به واحدهای کوچک و مساوی تقسیم می شود، هر واحد یک سهم نامیده می شود. به مجموع این واحدها نیز سهام آن شرکت گفته می شود. خریداری سهم به معنای مالکیت بخشی از شرکت است و این امر به سرمایه گذار این فرصت را می دهد که در سود و زیان آتی شرکت سهیم باشد. انتخاب سهام مناسب با توجه به اهداف و میزان ریسک پذیری، نخستین گام در مسیر سرمایه گذاری محسوب می شود. یک سرمایه گذار با تجربه می داند که هر سهم داستانی برای گفتن دارد و تحقیق و تحلیل دقیق، کلید موفقیت است.

انواع سهام بر اساس وضعیت

شناخت تفاوت های انواع سهام بر اساس وضعیت آن ها در بازار بسیار مهم است.

• سهام شناور آزاد: این بخش از سهام یک شرکت در دست عموم سهامداران قرار دارد و به راحتی قابلیت معامله دارد. این سهام در واقع همان بخش از دارایی شرکت است که در کوتاه مدت احتمال عرضه و فروش آن در بازار وجود دارد و دارندگان آن قصد مشارکت در مدیریت شرکت را ندارند. میزان سهام شناور آزاد برای تحلیلگران و سرمایه گذاران مهم است زیرا بر نقدشوندگی سهم تاثیر می گذارد. وقتی یک سهم شناور آزاد بالایی دارد، معمولاً راحت تر خرید و فروش می شود.
• سهامدار راهبردی: در مقابل سهامدار عادی قرار می گیرد. این سهامداران معمولاً بخش عمده ای از سهام شرکت را در اختیار دارند و هدفشان حفظ و نگهداری این سهام برای اعمال مدیریت و تاثیرگذاری بر تصمیمات کلان شرکت است. این دسته از سهامداران قصد فروش کوتاه مدت سهام خود را ندارند و معمولاً به دلیل نقش استراتژیک شان در شرکت شناخته می شوند. حضور سهامداران راهبردی قوی می تواند نشانه ای از ثبات و مدیریت صحیح در شرکت باشد.

عرضه اولیه (IPO)

عرضه اولیه که به اختصار IPO (Initial Public Offering) نامیده می شود، زمانی اتفاق می افتد که سهام یک شرکت خصوصی برای اولین بار به صورت عمومی در بورس عرضه می شود. این فرآیند به شرکت ها کمک می کند تا سرمایه جدیدی را برای توسعه فعالیت هایشان جذب کنند. برای سرمایه گذاران نیز فرصتی برای خرید سهام شرکت ها با قیمت های اولیه فراهم می آورد. شرکت در عرضه های اولیه می تواند سودآور باشد، اما همواره با ریسک هایی نیز همراه است که باید پیش از هر تصمیمی به دقت بررسی شوند. بسیاری از سرمایه گذاران با تجربه، به دلیل پتانسیل رشد اولیه، به دنبال فرصت های عرضه اولیه هستند.

پرتفوی (Portfolio)

پرتفوی در واقع یک سبد یا مجموعه ای از دارایی های مالی است که یک سرمایه گذار خریداری کرده است. این سبد می تواند شامل انواع سهام، اوراق بدهی، صندوق های سرمایه گذاری و حتی طلا باشد. هدف اصلی تشکیل یک پرتفوی متنوع، کاهش ریسک غیرسیستماتیک است؛ به این معنا که اگر یک سهم در سبد با افت قیمت مواجه شود، سود حاصل از سهام دیگر می تواند ضرر وارده را جبران کند و از این طریق، ثبات کلی سبد را حفظ کند. سبدگردانی حرفه ای به همین منظور انجام می شود. ساختن یک پرتفوی متعادل، هنر یک سرمایه گذار باهوش است.

EPS (سود هر سهم) و DPS (سود تقسیمی هر سهم)

درک این دو اصطلاح برای هر سرمایه گذاری که به دنبال ارزیابی عملکرد شرکت ها است، ضروری است.

• EPS (Earnings Per Share) به معنای سود هر سهم است و نشان دهنده میزان سودی است که یک شرکت به ازای هر سهم خود در یک دوره مالی مشخص کسب کرده است. این شاخص در تحلیل بنیادی اهمیت بالایی دارد و می تواند نشان دهنده توان سودآوری شرکت باشد. یک EPS بالا معمولاً به معنای عملکرد خوب شرکت است و می تواند سیگنالی مثبت برای سرمایه گذاران باشد.
• DPS (Dividend Per Share) یا سود تقسیمی هر سهم، بخشی از سود هر سهم (EPS) است که شرکت تصمیم می گیرد آن را در مجمع عمومی بین سهامداران تقسیم کند. این سود به صورت نقدی پرداخت می شود و برای سرمایه گذارانی که به دنبال درآمد جاری از سرمایه گذاری خود هستند، حائز اهمیت است. درک تفاوت بین EPS و DPS برای ارزیابی دقیق بازدهی سرمایه گذاری ضروری است؛ چرا که لزوماً تمام سود شرکت به سهامداران پرداخت نمی شود و بخشی از آن ممکن است برای سرمایه گذاری مجدد در شرکت نگه داشته شود.

افزایش سرمایه

افزایش سرمایه به فرآیندی گفته می شود که یک شرکت برای تامین مالی توسعه فعالیت ها، اصلاح ساختار مالی یا افزایش توان عملیاتی خود، اقدام به انتشار سهام جدید می کند. این افزایش می تواند از محل های مختلفی نظیر اندوخته و سود انباشته، آورده نقدی سهامداران، تجدید ارزیابی دارایی ها یا صرف سهام انجام شود. هر روش افزایش سرمایه می تواند تاثیرات متفاوتی بر قیمت و تعداد سهام شرکت داشته باشد و برای سهامداران دارای اهمیت است. سرمایه گذاران معمولاً این خبر را با دقت دنبال می کنند، زیرا می تواند نشان دهنده چشم اندازهای آتی شرکت باشد.

نماد شرکت های بورسی

برای سهولت در شناسایی و معامله، هر شرکت پذیرفته شده در بورس دارای یک نماد بورسی است. این نماد یک کد اختصاری است که معمولاً از حرف اول صنعت مربوطه و بخشی از نام شرکت تشکیل می شود. به عنوان مثال، «فملی» نماد شرکت ملی مس ایران است یا «شبندر» برای پالایشگاه نفت بندرعباس. این نمادها به سرمایه گذاران کمک می کنند تا به سرعت شرکت مورد نظر خود را در تابلوی معاملاتی پیدا کنند و اطلاعات مربوط به آن را مشاهده نمایند. با کمی تجربه، هر سرمایه گذار قادر خواهد بود به سرعت از روی نماد، صنعت و حتی بخشی از نام شرکت را تشخیص دهد.

اصطلاحات مربوط به ارزش گذاری و روش های تحلیل در بازار سرمایه

ورود به دنیای بورس بدون ابزارهای تحلیل و ارزش گذاری، مانند حرکت در تاریکی است. سرمایه گذاران با استفاده از مفاهیم ارزش گذاری و روش های تحلیل، سعی می کنند ارزش واقعی سهام را دریابند و بهترین تصمیمات را برای سرمایه گذاری اتخاذ کنند. در ادامه، به برخی از این مفاهیم مهم پرداخته می شود. این بخش به سرمایه گذاران کمک می کند تا عینک تحلیل را بر چشم زده و با دیدی کارشناسانه به بازار بنگرند.

انواع ارزش

در بازار سرمایه، چندین نوع ارزش برای سهام و دارایی ها تعریف می شود که هر یک جنبه ای خاص از پتانسیل سرمایه گذاری را منعکس می کند. درک این مفاهیم برای ارزش گذاری دقیق و انتخاب سهام مناسب، بسیار مهم است:

• ارزش ذاتی (Intrinsic Value): این ارزش به ارزش واقعی و باطنی یک شرکت یا دارایی اطلاق می شود. تحلیلگران با بررسی دقیق صورت های مالی، پتانسیل رشد آتی سودآوری، دارایی های مشهود و نامشهود و سایر عوامل کیفی و کمی، این ارزش را تخمین می زنند. ارزش ذاتی نشان می دهد که یک سهم واقعاً چقدر می ارزد، مستقل از نوسانات لحظه ای بازار. یک سرمایه گذار خبره همواره به دنبال سهامی است که ارزش ذاتی آن از قیمت بازارش بیشتر باشد، زیرا این می تواند نشان دهنده فرصت خرید مناسب باشد.
• ارزش بازار (Market Value): این اصطلاح عبارت است از قیمتی که سهام یک شرکت در حال حاضر در بورس معامله می شود. ارزش بازار حاصل ضرب قیمت لحظه ای هر سهم در تعداد کل سهام منتشر شده شرکت است و نشان دهنده میزان تقاضا و عرضه در بازار است. ارزش بازار همواره در حال نوسان است و می تواند بالاتر یا پایین تر از ارزش ذاتی باشد. این ارزش به سرعت تغییر می کند و تحت تاثیر احساسات بازار قرار می گیرد.
• ارزش خالص دارایی (NAV – Net Asset Value): این مفهوم عمدتاً برای صندوق های سرمایه گذاری و شرکت های سرمایه گذاری به کار می رود. NAV به معنای ارزش روز تمام دارایی های یک صندوق (شامل سهام، اوراق درآمد ثابت، مطالبات و …) پس از کسر بدهی های آن است. محاسبه NAV به سرمایه گذاران کمک می کند تا ارزش واقعی واحدهای صندوق را بسنجند و تصمیمات آگاهانه تری بگیرند. دانستن NAV برای ارزیابی عملکرد یک صندوق سرمایه گذاری حیاتی است.
• ارزش معاملات: این شاخص نشان دهنده حجم کل پول جابجا شده در خرید و فروش یک سهم یا کل بازار در یک دوره زمانی مشخص است. افزایش ارزش معاملات می تواند نشانه ای از ورود یا خروج نقدینگی قابل توجه به بازار یا سهم باشد و برای تحلیلگران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یک ارزش معاملات بالا معمولاً با نقدشوندگی بیشتر و علاقه بازار به آن سهم یا بازار همراه است.

انواع تحلیل در بورس

برای موفقیت در بازار سرمایه، سرمایه گذاران از دو رویکرد اصلی تحلیلی استفاده می کنند که هر یک فلسفه و ابزارهای خاص خود را دارند:

• تحلیل بنیادی (Fundamental Analysis): این روش بر بررسی سلامت مالی و پتانسیل رشد بلندمدت یک شرکت تمرکز دارد. در این رویکرد، تحلیلگران به مطالعه گزارش های مالی، صورت های سود و زیان، ترازنامه، وضعیت صنعت، اقتصاد کلان و حتی کیفیت مدیریت شرکت می پردازند. هدف اصلی، کشف ارزش ذاتی یک سهم و یافتن سهامی است که در بازار زیر قیمت واقعی خود معامله می شود. سرمایه گذارانی که به دنبال سرمایه گذاری بلندمدت هستند، معمولاً به تحلیل بنیادی اهمیت زیادی می دهند.
• تحلیل تکنیکال (Technical Analysis): در مقابل، تحلیل تکنیکال با مطالعه نمودارهای قیمتی و الگوهای تاریخی معاملات سروکار دارد. تحلیلگران تکنیکال بر این باورند که تمام اطلاعات لازم در قیمت و حجم معاملات سهام منعکس شده است. آن ها با استفاده از ابزارهایی مانند خطوط روند، میانگین های متحرک و اندیکاتورهای مختلف، سعی در پیش بینی حرکت آتی قیمت ها دارند. این نوع تحلیل بیشتر بر روندهای کوتاه مدت تا میان مدت تمرکز دارد و برای معامله گران کوتاه مدت جذابیت بیشتری دارد.

ضریب بتا (Beta)

ضریب بتا (β) معیاری است که نشان دهنده میزان نوسان پذیری یک سهم نسبت به نوسانات کل بازار است. بتای ۱ به این معناست که سهم همگام با بازار حرکت می کند. بتای بالای ۱ نشان دهنده نوسان بیشتر و ریسک بالاتر سهم نسبت به بازار است، در حالی که بتای کمتر از ۱ حاکی از نوسان و ریسک کمتر سهم است. سرمایه گذاران از ضریب بتا برای سنجش ریسک سیستماتیک و مدیریت پرتفوی خود استفاده می کنند. درک بتا به سرمایه گذار کمک می کند تا ریسک کلی سبد خود را کنترل کند و تصمیمات آگاهانه تری بگیرد.

آربیتراژ (Arbitrage)

آربیتراژ به معنای کسب سود از تفاوت قیمت یک دارایی مشابه در دو یا چند بازار متفاوت یا در دو قالب مختلف است. این فرصت زمانی پیش می آید که یک کالای مشابه در بازارهای مختلف قیمت های متفاوتی دارد. آربیتراژگران با خرید از بازار ارزان تر و فروش همزمان در بازار گران تر، بدون ریسک، سود کسب می کنند. این فرآیند به تعادل قیمتی در بازارها کمک می کند و از فاصله گرفتن طولانی مدت قیمت ها از ارزش منصفانه جلوگیری می کند. کشف فرصت های آربیتراژ نیاز به سرعت عمل و دسترسی به اطلاعات دقیق دارد.

اصطلاحات کاربردی در تابلوی معاملاتی و درک پویایی بازار سرمایه

برای هر سرمایه گذاری که پای به دنیای بورس می گذارد، آشنایی با اصطلاحات موجود در تابلوی معاملاتی و درک نحوه عملکرد بازار، اهمیت حیاتی دارد. این مفاهیم به فرد کمک می کنند تا با مشاهده لحظه ای وضعیت سهام، تصمیمات درستی بگیرد و از دام های احتمالی بازار دوری کند. در واقع، خواندن تابلوی معاملاتی مانند خواندن نقشه راه در این مسیر است.

صف خرید و صف فروش

وقتی تقاضا برای خرید یک سهم به طور چشمگیری از عرضه آن پیشی می گیرد، اصطلاحاً صف خرید برای آن سهم تشکیل می شود. این اتفاق نشان دهنده علاقه و خوش بینی بالای سرمایه گذاران به آینده سهم است و معمولاً با افزایش قیمت همراه است. در مقابل، زمانی که عرضه یک سهم بسیار بیشتر از تقاضای آن باشد، صف فروش شکل می گیرد. این وضعیت اغلب نشانه ای از نگرانی سرمایه گذاران و تمایل آن ها به خروج از سهم است و معمولاً منجر به کاهش قیمت می شود. مشاهده صفوف خرید و فروش می تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد sentiment (احساسات) بازار نسبت به یک سهم به دست دهد.

دامنه نوسان

دامنه نوسان به محدوده مجاز تغییرات قیمت یک سهم در طول یک روز معاملاتی اطلاق می شود. این محدوده، که به صورت درصدی (مثبت و منفی) تعیین می شود، از نوسانات شدید و غیرمنطقی قیمت ها جلوگیری می کند. برای مثال، در بورس تهران دامنه نوسان روزانه قیمت سهام عادی معمولاً مثبت و منفی ۷ درصد است، اما این مقدار می تواند برای صندوق های قابل معامله در بورس (ETF) یا بازارهای دیگر متفاوت باشد. این محدودیت ها به حفظ پایداری بازار کمک می کنند و از هیجانات ناگهانی جلوگیری می نمایند.

حجم مبنا

حجم مبنا حداقل تعداد سهامی است که باید در یک روز معاملاتی برای یک سهم خاص معامله شود تا قیمت پایانی آن سهم بر اساس کل دامنه نوسان مجاز اعمال شود. این مکانیزم برای جلوگیری از دستکاری قیمت ها و ایجاد نوسانات مصنوعی به کار می رود. اگر حجم معاملات روزانه کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی با ضریبی از نوسان واقعی محاسبه می شود که به ثبات بیشتر بازار کمک می کند. سرمایه گذاران با تجربه به حجم مبنا توجه ویژه ای دارند تا از صحت قیمت های پایانی اطمینان حاصل کنند.

قیمت پایانی

قیمت پایانی یک سهم در پایان هر روز معاملاتی، میانگین وزنی قیمت معاملات انجام شده بر روی آن سهم در طول روز است. این قیمت با در نظر گرفتن حجم مبنا و دامنه نوسان تعیین می شود و مبنای محاسبه قیمت آغازین برای روز معاملاتی بعدی است. قیمت پایانی نشان دهنده توازن بین عرضه و تقاضا در پایان یک روز معاملاتی است و اغلب به عنوان یک معیار مهم برای ارزیابی عملکرد روزانه سهم مورد استفاده قرار می گیرد.

شاخص کل (TEDPIX)

شاخص کل، که در بورس تهران با نام TEDPIX شناخته می شود، مهم ترین دماسنج سلامت و روند کلی بازار سرمایه است. این شاخص بیانگر میانگین بازدهی سرمایه گذاران در بورس است و تغییرات آن نشان دهنده سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت های پذیرفته شده است. هر زمان که شاخص کل صعودی باشد، به معنای رشد کلی بازار و خوش بینی سرمایه گذاران است، در حالی که افت آن نشان دهنده روند نزولی بازار است. بسیاری از مردم وضعیت بازار سرمایه را با نگاهی به شاخص کل ارزیابی می کنند.

بازار گاوی (Bull Market) و بازار خرسی (Bear Market)

در ادبیات مالی، بازار سرمایه با الهام از رفتار حیوانات به دو دسته اصلی تقسیم می شود:

• بازار گاوی (Bull Market): به دوره ای اطلاق می شود که قیمت ها در بازار سرمایه به طور مداوم در حال افزایش هستند. در این شرایط، خوش بینی و اعتماد سرمایه گذاران بالا است و انتظار ادامه روند صعودی وجود دارد. تقاضا برای خرید سهام زیاد است و فروشندگان تمایلی به فروش ندارند. این بازار معمولاً با رشد اقتصادی همراه است و فرصت های مناسبی برای کسب سود فراهم می آورد.
• بازار خرسی (Bear Market): در مقابل، بازار خرسی (Bear Market) دوره ای است که قیمت ها در بازار به طور مداوم کاهش می یابند. در این شرایط، ترس و بدبینی بر سرمایه گذاران غلبه می کند و تقاضا برای خرید کاهش می یابد. بازار خرسی نباید با اصلاح کوتاه مدت قیمت ها اشتباه گرفته شود؛ بازار خرسی نشان دهنده یک روند نزولی پایدار است که می تواند ماه ها یا حتی سال ها به طول انجامد و معمولاً با رکود اقتصادی همراه است. سرمایه گذاران در این بازار با چالش های بیشتری برای حفظ سرمایه خود روبرو هستند.

حد سود و حد ضرر

تعیین حد سود و حد ضرر از اصول اساسی مدیریت ریسک در سرمایه گذاری است. این ابزارها به سرمایه گذار کمک می کنند تا در شرایط پرنوسان بازار، احساسات را کنار گذاشته و بر اساس برنامه عمل کند:

• حد سود: قیمتی است که سرمایه گذار پیش از ورود به معامله برای فروش سهام و کسب سود مورد انتظار خود تعیین می کند. رسیدن به این نقطه به معنای نقد کردن سود و خروج از معامله است. این کار از طمع بی جا جلوگیری کرده و سود حاصل را تضمین می کند.
• حد ضرر: در مقابل، حد ضرر قیمتی است که سرمایه گذار برای جلوگیری از ضررهای بیشتر تعیین می کند. اگر قیمت سهم به این نقطه برسد و روند نزولی ادامه داشته باشد، سرمایه گذار باید برای حفظ بخش باقی مانده سرمایه اش، سهم را بفروشد. این استراتژی مانند یک بیمه عمل می کند و از ضررهای بزرگ و غیرقابل جبران جلوگیری می نماید.

خط حمایت و خط مقاومت

در تحلیل تکنیکال، خط حمایت و خط مقاومت مفاهیمی کلیدی هستند که به سرمایه گذاران در پیش بینی حرکت های آتی قیمت کمک می کنند:

• خط حمایت: سطحی از قیمت است که انتظار می رود در آنجا تقاضا برای خرید به قدری زیاد شود که جلوی کاهش بیشتر قیمت سهم را بگیرد. این خط، مانند یک کف عمل می کند و از افت قیمت بیشتر جلوگیری می کند. وقتی قیمت به خط حمایت نزدیک می شود، بسیاری از سرمایه گذاران فرصت خرید را در آن می بینند.
• خط مقاومت: نیز سطحی از قیمت است که در آنجا عرضه برای فروش به قدری زیاد می شود که جلوی افزایش بیشتر قیمت سهم را می گیرد. این خط مانند یک سقف عمل می کند و سد راه صعود بیشتر قیمت می شود. تشخیص این خطوط می تواند به سرمایه گذاران در پیش بینی نقاط ورود و خروج مناسب کمک کند و بخش مهمی از استراتژی های معاملاتی را تشکیل می دهد.

انواع بازارها و سیستم های مربوط به ورود و معامله در بازار سرمایه

بازار سرمایه تنها به بورس اوراق بهادار محدود نمی شود، بلکه شامل بازارهای متنوعی است که هر کدام ویژگی ها و ابزارهای معاملاتی خاص خود را دارند. شناخت این تفاوت ها برای سرمایه گذاران ضروری است تا بتوانند متناسب با اهداف و ریسک پذیری خود، در بازار مناسب سرمایه گذاری کنند.

بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار اصلی ترین بازار برای معامله سهام و اوراق مشارکت شرکت ها است. این بازار به شرکت ها کمک می کند تا سرمایه لازم برای توسعه خود را از طریق فروش سهام به عموم مردم جذب کنند. بورس اوراق بهادار با قوانینی مشخص و شفاف اداره می شود و معاملات در یک محیط متمرکز و سازمان یافته انجام می پذیرد. این همان بازاری است که اغلب مردم وقتی از بورس صحبت می کنند، به آن اشاره دارند.

فرابورس

فرابورس (Iran Fara Bourse) بازاری موازی با بورس اوراق بهادار است که شرایط پذیرش شرکت ها در آن نسبت به بورس اصلی آسان تر است. این بازار برای شرکت های کوچک تر یا آن هایی که هنوز به استانداردهای سخت گیرانه بورس نرسیده اند، فرصت تامین مالی و جذب سرمایه را فراهم می کند. فرابورس نیز تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می کند و به افزایش عمق و تنوع بازار سرمایه کمک می کند. برای بسیاری از شرکت ها، فرابورس نقطه ورود به بازار سرمایه است.

بورس کالا

بورس کالا (Iran Mercantile Exchange) محلی برای معامله کالاهای فیزیکی مانند محصولات کشاورزی، فلزات، فرآورده های نفتی و پتروشیمی است. این بازار به تولیدکنندگان و مصرف کنندگان کمک می کند تا کالاها را با قیمت شفاف و رقابتی خرید و فروش کنند و ریسک نوسانات قیمت را کاهش دهند. معاملات در بورس کالا می تواند به صورت نقدی، سلف یا آتی انجام شود. کشاورزان و تولیدکنندگان صنعتی از این بازار برای مدیریت ریسک های قیمتی خود بهره می برند.

بورس انرژی

بورس انرژی (Iran Energy Exchange) بازاری تخصصی برای معامله حامل های انرژی از قبیل برق، نفت، گاز و اوراق بهادار مبتنی بر آن ها است. این بورس نقش مهمی در شفافیت قیمت گذاری و ساماندهی بازار انرژی کشور ایفا می کند. سرمایه گذاران و فعالان این حوزه می توانند از طریق بورس انرژی به خرید و فروش این اقلام بپردازند. این بازار به ویژه برای صنایعی که مصرف کننده یا تولیدکننده عمده انرژی هستند، اهمیت زیادی دارد.

بازار خارج از بورس (OTC)

بازار خارج از بورس (Over-The-Counter – OTC) به بازاری غیرمتمرکز اطلاق می شود که معاملات در آن به صورت مستقیم بین دو طرف (خریدار و فروشنده) و بدون واسطه بورس انجام می شود. در این بازار، قیمت ها معمولاً از طریق مذاکره تعیین می شوند و ممکن است به صورت عمومی منتشر نشوند. این بازار انعطاف پذیری بیشتری دارد، اما ممکن است شفافیت کمتری نسبت به بورس های متمرکز داشته باشد و ریسک های خاص خود را به همراه دارد. معمولاً اوراق بهاداری که شرایط پذیرش در بورس را ندارند، در این بازار معامله می شوند.

سامانه معاملاتی آنلاین

برای انجام معاملات در بورس، سرمایه گذاران از طریق سامانه معاملاتی آنلاین اقدام می کنند. این سامانه ها که توسط کارگزاری ها ارائه می شوند، به افراد امکان می دهند تا به صورت الکترونیکی و از هر کجا، سهام و سایر اوراق بهادار را خرید و فروش کنند. سهولت دسترسی و سرعت بالا از مزایای اصلی این سامانه ها است. با یک اتصال اینترنتی ساده، سرمایه گذار می تواند در لحظه به بازار دسترسی داشته و معاملات خود را انجام دهد.

سامانه سجام

سامانه سجام (سامانه جامع اطلاعات مشتریان) سیستمی یکپارچه است که اطلاعات هویتی و بانکی تمام سرمایه گذاران در بازار سرمایه را جمع آوری و ثبت می کند. احراز هویت در سامانه سجام برای دریافت کد بورسی و انجام هرگونه فعالیت در بورس الزامی است. این سامانه به افزایش شفافیت و امنیت در معاملات کمک می کند و فرآیند شناسایی سرمایه گذاران را یکپارچه می سازد.

کد بورسی (کد معاملاتی)

کد بورسی یا کد معاملاتی، شناسه ای منحصر به فرد است که برای هر سرمایه گذار در بازار سرمایه صادر می شود. این کد، مانند کد ملی برای افراد، برای انجام هرگونه معامله سهام ضروری است و بدون آن امکان خرید و فروش در بورس وجود ندارد. فرآیند دریافت کد بورسی پس از ثبت نام و احراز هویت در سامانه سجام انجام می شود. این کد، دروازه ورود به دنیای معاملات بورسی است و هر سرمایه گذار باید آن را دریافت کند.

اصطلاحات کلیدی مربوط به سبدگردانی و صندوق های سرمایه گذاری در بازار سرمایه

برای سرمایه گذارانی که زمان یا دانش کافی برای تحلیل و مدیریت مستقیم سرمایه های خود را ندارند، سبدگردانی و صندوق های سرمایه گذاری گزینه های جذابی محسوب می شوند. این روش ها به افراد اجازه می دهند از تخصص مدیران حرفه ای بهره مند شوند و در عین حال، ریسک های خود را کاهش دهند.

سبدگردانی

سبدگردانی فرآیندی است که طی آن یک شرکت سبدگردان حرفه ای، دارایی های مالی سرمایه گذار را بر اساس اهداف، میزان ریسک پذیری و سرمایه او، مدیریت می کند. این شامل خرید، فروش و نگهداری انواع اوراق بهادار به منظور کسب حداکثر بازدهی و مدیریت ریسک است. سبدگردانی برای افرادی مناسب است که به دنبال استفاده از تخصص دیگران هستند و نمی توانند وقت کافی برای تحلیل بازار بگذارند. بسیاری از افراد با تجربه، برای بهره مندی از مدیریت حرفه ای و صرفه جویی در زمان، به سبدگردانی روی می آورند.

• سرمایه گذار و سبدگردان: در فرآیند سبدگردانی، سرمایه گذار فردی است که سرمایه خود را به منظور کسب سود و مدیریت ریسک به سبدگردان می سپارد. سبدگردان نیز یک شخص حقوقی دارای مجوز است که با دانش و تجربه مالی خود، اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار برای سرمایه گذار می کند. این رابطه بر پایه اعتماد و تخصص بنا شده است.
• سبد اختصاصی: به مجموعه دارایی های مالی که توسط سبدگردان برای یک سرمایه گذار خاص مدیریت می شود، سبد اختصاصی می گویند. مالکیت این دارایی ها کاملاً متعلق به سرمایه گذار است و سبدگردان تنها مدیریت آن را بر عهده دارد.
• کد بورسی PRX: برای سرمایه گذاری غیرمستقیم از طریق سبدگردانی، پس از عقد قرارداد، یک کد بورسی ویژه به نام PRX (که معمولاً شامل سه حرف ابتدای نام خانوادگی و پنج عدد است) از سوی سازمان بورس برای سرمایه گذار صادر می شود. این کد نشان دهنده آن است که سرمایه فرد تحت مدیریت یک شرکت سبدگردان قرار گرفته است و برای انجام معاملات استفاده می شود.
• قرارداد و متمم قرارداد سبدگردانی: قرارداد سبدگردانی سندی رسمی است که میان سرمایه گذار و سبدگردان منعقد می شود و شرایط و ضوابط همکاری را مشخص می کند. هرگونه تغییر در مفاد این قرارداد، مانند برداشت یا افزودن سرمایه، از طریق متمم قرارداد و با توافق طرفین انجام می شود. این اسناد تضمین کننده حقوق و تعهدات هر دو طرف هستند.
• کارمزد مدیریت و عملکرد سبد: کارمزدی که سبدگردان دریافت می کند، شامل دو بخش است: کارمزد مدیریت که به صورت ثابت و برای مدیریت مستمر سبد دریافت می شود، و کارمزد عملکرد که به صورت متغیر و بر اساس میزان سودآوری سبد در مقایسه با یک شاخص معیار، به سبدگردان تعلق می گیرد. این کارمزدها توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین و در قرارداد توافق می شود.

انواع صندوق های سرمایه گذاری

صندوق های سرمایه گذاری از ابزارهای محبوب برای سرمایه گذاری غیرمستقیم هستند که ریسک را کاهش و بازدهی را افزایش می دهند. آن ها انواع مختلفی دارند که هر یک برای اهداف و میزان ریسک پذیری خاصی طراحی شده اند.

• صندوق ETF (قابل معامله در بورس): این صندوق ها واحدهای قابل معامله در بورس هستند، درست مانند سهام. ETFها از دارایی های متنوعی تشکیل شده اند و به سرمایه گذار امکان می دهند با یک معامله، در یک سبد متنوع سرمایه گذاری کند. نقدشوندگی بالا و شفافیت از ویژگی های برجسته ETFها است.
• صندوق سرمایه گذاری مشترک (Mutual Funds): این صندوق ها نیز سرمایه های کوچک را از افراد جمع آوری کرده و توسط مدیران حرفه ای در سبدی از اوراق بهادار سرمایه گذاری می کنند. تفاوت اصلی آن ها با ETF این است که واحدهایشان در طول روز در بورس معامله نمی شود و قیمت گذاری آن ها معمولاً در پایان روز کاری انجام می گیرد.
• صندوق شاخصی: هدف اصلی این صندوق ها، کپی کردن عملکرد یک شاخص خاص بازار (مانند شاخص کل) است. مدیران صندوق سعی می کنند ترکیب دارایی های صندوق را مشابه ترکیب شاخص هدف نگه دارند تا بازدهی صندوق تا حد امکان نزدیک به بازدهی شاخص باشد. این صندوق ها معمولاً هزینه های مدیریتی پایینی دارند و برای سرمایه گذارانی مناسب هستند که به دنبال بازدهی همگام با بازار هستند.
• صندوق تضمین اصل سرمایه: همان طور که از نامش پیداست، این صندوق ها برای سرمایه گذارانی طراحی شده اند که به دنبال حفظ اصل سرمایه خود هستند. این صندوق ها حتی در شرایط نزولی بازار نیز تضمین می کنند که اصل سرمایه سرمایه گذاران محفوظ بماند و در شرایط صعودی نیز از بازدهی مناسبی برخوردار شوند. این گزینه برای افراد ریسک گریز بسیار جذاب است.
• صندوق سهامی: این صندوق ها حداقل ۷۰ درصد از دارایی های خود را در سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس سرمایه گذاری می کنند. بنابراین، ریسک بالاتری نسبت به سایر صندوق ها دارند، اما پتانسیل بازدهی بالاتری نیز ارائه می دهند و برای سرمایه گذارانی با ریسک پذیری بالاتر مناسب اند.
• صندوق مختلط: صندوق های مختلط دارایی های خود را به صورت متعادل بین سهام و اوراق درآمد ثابت (مانند اوراق قرضه) تقسیم می کنند. این ترکیب به آن ها اجازه می دهد تا ریسک کمتری نسبت به صندوق های سهامی داشته باشند، در حالی که همچنان از پتانسیل رشد سهام بهره مند شوند. این صندوق ها برای سرمایه گذارانی با ریسک پذیری متوسط مناسب هستند.

در جدول زیر، مقایسه ای از انواع صندوق های سرمایه گذاری از نظر ریسک، بازدهی و نقدشوندگی ارائه شده است:

نوع صندوق	میزان ریسک	بازدهی مورد انتظار	نقدشوندگی
سهامی	بالا	بالا	متوسط
مختلط	متوسط	متوسط	متوسط
درآمد ثابت (شامل تضمین اصل سرمایه)	پایین	پایین تا متوسط	بالا
ETF	متغیر (بسته به دارایی پایه)	متغیر (بسته به دارایی پایه)	بالا (معامله در بورس)
شاخصی	متوسط	متوسط (همگام با شاخص)	متوسط

نتیجه گیری

همانطور که در این مقاله مشاهده شد، بازار سرمایه دنیایی پر از مفاهیم و اصطلاحات خاص خود است که هر یک نقش مهمی در فهم و تحلیل این بازار ایفا می کنند. از مفاهیم بنیادی اوراق بهادار و انواع سهام گرفته تا اصطلاحات مربوط به ارزش گذاری، تحلیل، پویایی های تابلوی معاملاتی، انواع بازارها و سیستم های ورود به آن، و همچنین پیچیدگی های سبدگردانی و صندوق های سرمایه گذاری، همگی ابزارهایی هستند که سرمایه گذار برای موفقیت به آن ها نیاز دارد.

درک این اصطلاحات بازار سرمایه نه تنها به افراد کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه تری بگیرند، بلکه حس اعتماد به نفس آن ها را در مواجهه با نوسانات بازار افزایش می دهد. یادگیری مداوم و به روز بودن در این حوزه، از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که بازار همواره در حال تغییر و تحول است. این مقاله نقطه شروعی برای درک این مفاهیم گسترده است و پیشنهاد می شود برای عمیق تر شدن در هر یک از این موضوعات، به منابع و مقالات تخصصی تر مراجعه شود.

گام بعدی، پس از کسب این دانش اولیه، می تواند اقدام عملی باشد. افراد می توانند با دریافت کد بورسی خود، مشاوره با متخصصین مالی، یا شروع سرمایه گذاری از طریق صندوق های سرمایه گذاری، وارد دنیای جذاب و پرپتانسیل بازار سرمایه شوند. به یاد داشته باشید که هر تجربه، حتی کوچک، به درک بهتر این مفاهیم کمک شایانی می کند و مسیر یادگیری در بازار سرمایه، یک سفر بی پایان است.

سوالات متداول

اصطلاحات بازار سرمایه چه اهمیتی دارند؟

آشنایی با اصطلاحات بازار سرمایه برای هر فردی که قصد ورود به این حوزه را دارد، حیاتی است. این دانش به سرمایه گذاران کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه تری بگیرند، ریسک های خود را بهتر مدیریت کنند و از فرصت های سرمایه گذاری به نحو احسن بهره ببرند. بدون درک این واژگان، ورود به بازار می تواند بسیار پرخطر باشد.

بورس چیست و چه تفاوتی با فرابورس دارد؟

بورس اوراق بهادار یک بازار متمرکز و سازمان یافته برای معامله سهام و سایر اوراق بهادار با قوانین و مقررات سخت گیرانه است. اما فرابورس بازاری موازی با بورس است که شرایط پذیرش شرکت ها در آن آسان تر بوده و معمولاً برای شرکت های کوچک تر یا شرکت هایی که هنوز به استانداردهای بورس اصلی نرسیده اند، مناسب است.

تحلیل بنیادی و تکنیکال چه کاربردی دارند؟

تحلیل بنیادی بر ارزش واقعی یک شرکت و پتانسیل رشد بلندمدت آن تمرکز دارد و با بررسی صورت های مالی و عوامل اقتصادی کلان، ارزش ذاتی سهام را تخمین می زند. تحلیل تکنیکال با مطالعه الگوهای قیمتی و حجم معاملات گذشته، به پیش بینی روندهای آتی قیمت ها می پردازد. هر دو روش ابزارهای قدرتمندی برای تصمیم گیری در بازار سرمایه هستند و بسیاری از سرمایه گذاران از ترکیبی از این دو برای استراتژی های خود استفاده می کنند.

چگونه می توان اصطلاحات بورسی را به صورت عملی یاد گرفت؟

علاوه بر مطالعه مقالات و منابع آموزشی، بهترین راه برای یادگیری عملی اصطلاحات بورسی، شروع سرمایه گذاری با سرمایه اندک و یا استفاده از حساب های آزمایشی (دِمو) است. مشارکت در وبینارها، کارگاه های آموزشی و دنبال کردن اخبار و تحلیل های بازار نیز می تواند به درک عمیق تر و عملی تر این اصطلاحات کمک کند. تجربه مستقیم، بهترین معلم در این زمینه است.