استرداد پرونده یعنی چه؟

اصطلاح عامیانه استرداد پرونده در واقع اشاره به مفاهیم حقوقی استرداد دادخواست یا استرداد دعوا دارد که هر دو به معنای پس گرفتن درخواست رسیدگی قضایی هستند و در شرایط متفاوتی قابل انجام می باشند. درک این تفاوت ها برای هر فردی که درگیر مسائل حقوقی است، حیاتی به نظر می رسد تا بتواند در مسیر پرونده قضایی خود، تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ کند و از پیامدهای ناخواسته جلوگیری نماید. در نظام حقوقی ایران، قانون آیین دادرسی مدنی به دقت این مفاهیم و جزئیات آن ها را تبیین کرده است.

فردی که در مواجهه با یک پرونده حقوقی قرار می گیرد، ممکن است به دلایل گوناگونی قصد داشته باشد از ادامه پیگیری دعوای خود منصرف شود یا خواسته اولیه خود را پس بگیرد. این انصراف یا پس گرفتن، بسته به مرحله ای که پرونده در آن قرار دارد و ماهیت اقدام، نام ها و آثار حقوقی متفاوتی پیدا می کند. در برخی موارد، این اقدام تنها به معنای پایان موقت رسیدگی است و امکان طرح مجدد دعوا وجود دارد، اما در شرایطی دیگر، به معنای خاتمه کامل دعوا تلقی شده و فرصت شکایت مجدد از بین می رود. از این رو، آگاهی از ابعاد مختلف استرداد دادخواست و دعوا، نه تنها به افراد عادی بلکه به دانشجویان حقوق و کارآموزان وکالت نیز کمک شایانی می کند تا در مسیر پیچیده دادرسی، گام های محکم و درستی بردارند. در این مقاله، با رویکردی جامع و کاربردی، به تعریف، تفاوت ها، شرایط، مهلت ها، آثار و پیامدهای هر یک از این مفاهیم خواهیم پرداخت و نکات کلیدی ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی را به طور مفصل بررسی خواهیم کرد.

استرداد در مفهوم کلی حقوقی

واژه استرداد در زبان فارسی به معنای بازگرداندن، پس گرفتن، طلب بازگشتن یا طلب پس دادن چیزی است. این مفهوم در حوزه های مختلف حقوقی، کاربردهای متنوعی دارد و همیشه به معنای پس گرفتن یک دادخواست یا دعوا نیست. برای مثال، در حقوق بین الملل، ممکن است اصطلاح استرداد مجرمین (Extradition) به گوش برسد که به معنای بازگرداندن فرد متهم یا محکوم به کشوری است که در آن مرتکب جرم شده است. یا در حقوق مدنی، گاهی از استرداد مال صحبت می شود که منظور بازگرداندن مال به مالک اصلی آن است؛ مانند استرداد یک مال امانی یا مالی که به اشتباه پرداخت شده است.

در بستر دعاوی حقوقی که موضوع این مقاله است، مفهوم استرداد به عمل حقوقی خواهان برای پس گرفتن درخواست رسیدگی از دادگاه اشاره دارد. این اقدام که از سوی خواهان صورت می گیرد، باعث می شود که روند رسیدگی به دعوای مطرح شده متوقف شود و پرونده به شکلی خاص مختومه گردد. اهمیت این عمل در آن است که بسته به زمان و شرایط انجام آن، پیامدهای متفاوتی برای خواهان و خوانده به دنبال خواهد داشت؛ از جمله امکان طرح مجدد دعوا یا اعتبار امر مختومه یافتن آن. بنابراین، زمانی که در محاورات حقوقی صحبت از استرداد پرونده می شود، بیشتر منظور همین مفهوم استرداد دادخواست یا استرداد دعوا در جریان رسیدگی قضایی است که در ادامه به تفصیل به تفاوت های بنیادین آن ها خواهیم پرداخت.

استرداد دادخواست چیست؟ (بررسی بند الف ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م)

استرداد دادخواست یکی از ابزارهای مهمی است که قانونگذار در اختیار خواهان قرار داده تا پیش از ورود جدی دادگاه به ماهیت دعوا، بتواند از ادامه روند رسیدگی به طور کامل منصرف شود. استرداد دادخواست دقیقاً به معنای پس گرفتن همان سندی است که به عنوان دادخواست به دادگاه تقدیم شده و منجر به تشکیل پرونده و آغاز رسیدگی گردیده است.

دلایل متعددی می تواند خواهان را به سمت استرداد دادخواست سوق دهد. گاهی اوقات، پس از تقدیم دادخواست، طرفین دعوا خارج از دادگاه به توافقی جامع دست پیدا می کنند و دیگر نیازی به ادامه رسیدگی قضایی نمی بینند. در مواردی نیز ممکن است خواهان متوجه اشتباهاتی در تنظیم دادخواست، مانند تعیین نادرست خواسته یا نقص در مدارک و مستندات، شود و برای جلوگیری از صدور قرار رد یا ابطال دادخواست توسط دادگاه، ترجیح دهد که آن را مسترد کرده و با اصلاح ایرادات، مجدداً دعوای خود را طرح کند. انصراف کلی از اقامه دعوا، بدون هیچ دلیل خاصی، نیز می تواند یکی از این دلایل باشد.

مهلت قانونی استرداد دادخواست

یکی از مهمترین ویژگی های استرداد دادخواست، محدودیت زمانی آن است. بر اساس بند الف ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان تنها تا نخستین جلسه دادرسی فرصت دارد تا دادخواست خود را مسترد کند. منظور از نخستین جلسه دادرسی، زمانی است که قبل از شروع مذاکرات یا اولین اظهار خواهان در همان جلسه صورت می گیرد. اگر خواهان در جلسه دادرسی حضور یابد و قبل از هرگونه دفاع یا توضیحی در مورد ماهیت دعوا، قصد خود را برای استرداد دادخواست اعلام کند، این اقدام در مهلت قانونی صورت گرفته است.

نحوه اقدام برای استرداد دادخواست

خواهان برای استرداد دادخواست می تواند از دو روش اقدام کند:

1. تقدیم لایحه کتبی: خواهان می تواند قبل از تشکیل جلسه اول دادرسی، با تقدیم لایحه ای کتبی به دفتر دادگاه مربوطه، اراده خود را مبنی بر استرداد دادخواست اعلام کند. این لایحه باید شامل اطلاعات کامل پرونده، شماره دادنامه و شعبه رسیدگی کننده باشد.
2. اظهار شفاهی در صورت جلسه دادگاه: در صورتی که خواهان در جلسه اول دادرسی حاضر شود، می تواند پیش از هرگونه اظهار نظر یا دفاعی، به صورت شفاهی از قاضی درخواست استرداد دادخواست را مطرح کند. این اظهار شفاهی در صورت مجلس دادگاه قید می شود.

اثر حقوقی استرداد دادخواست

زمانی که خواهان دادخواست خود را در مهلت قانونی مسترد می کند، دادگاه مکلف به صدور قرار ابطال دادخواست است. این قرار به معنای این است که دادخواست از ابتدا کان لم یکن تلقی شده و گویی اصلاً به دادگاه تقدیم نشده است. پرونده با صدور این قرار بسته می شود و دادگاه دیگر به ماهیت دعوا رسیدگی نمی کند.

امکان طرح مجدد دعوا

یکی از مهمترین آثار استرداد دادخواست و صدور قرار ابطال دادخواست، این است که مانع از طرح مجدد همان دعوا توسط خواهان نیست. به عبارت دیگر، این قرار، فاقد اعتبار امر مختومه است. خواهان می تواند با رفع نواقص یا تغییر شرایط، مجدداً دادخواست جدیدی با همان موضوع و بین همان طرفین در دادگاه طرح کند. این ویژگی به خواهان انعطاف پذیری می دهد تا در صورت نیاز، بتواند ایرادات اولیه را برطرف کرده و با آمادگی بیشتر، دعوای خود را از سر گیرد.

استرداد دادخواست فرصتی است برای خواهان تا بدون مواجهه با صدور حکم ماهوی و پیامدهای آن، پرونده را در مراحل اولیه خاتمه داده و امکان طرح دعوایی دقیق تر و کامل تر را برای خود محفوظ نگه دارد.

استرداد دعوا چیست؟ (بررسی بند ب و ج ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م)

برخلاف استرداد دادخواست که در مراحل اولیه دادرسی انجام می گیرد، استرداد دعوا زمانی مطرح می شود که پرونده از مرحله تقدیم دادخواست فراتر رفته و دادگاه وارد رسیدگی ماهوی و مذاکرات طرفین شده است. این مفهوم شامل انصراف خواهان از ادامه پیگیری اصل دعوا یا بخشی از خواسته های خود است.

دلایل استرداد دعوا نیز متنوع است. ممکن است طرفین پس از چندین جلسه دادرسی و مذاکره، به یک توافق کامل خارج از دادگاه برسند که نیاز به ادامه رسیدگی را از بین ببرد. همچنین، خواهان ممکن است به این نتیجه برسد که ادامه دعوا به دلایل مختلف حقوقی یا عملی، امکان پذیر نیست یا به صرفه نیست و ترجیح دهد به طور کلی از خواسته خود صرف نظر کند. گاهی نیز شرایطی پیش می آید که ادامه رسیدگی بی فایده به نظر می رسد، مثلاً زمانی که خواهان به دلیل عدم ارائه مدارک کافی، می داند که دعوایش رد خواهد شد.

مهلت قانونی استرداد دعوا

مهلت قانونی برای استرداد دعوا گسترده تر از استرداد دادخواست است. خواهان می تواند تا زمانی که دادرسی تمام نشده است، یعنی قبل از صدور رأی قطعی توسط دادگاه (اعم از دادگاه بدوی، تجدیدنظر یا حتی دیوان عالی کشور در مرحله فرجام خواهی)، دعوای خود را مسترد کند. این بازه زمانی، انعطاف بیشتری را برای خواهان فراهم می کند.

نحوه اقدام برای استرداد دعوا

برای استرداد دعوا، خواهان باید به صورت کتبی، از طریق تقدیم لایحه ای به دادگاه، اراده خود را اعلام کند. در این مرحله، اظهار شفاهی در جلسه دادرسی نیز می تواند مورد پذیرش قرار گیرد، اما به دلیل اهمیت پیامدهای استرداد دعوا، معمولاً توصیه می شود که این اقدام به صورت کتبی و با دلایل روشن صورت پذیرد.

اثر حقوقی استرداد دعوا (با توجه به زمان و رضایت خوانده)

پیامدهای حقوقی استرداد دعوا پیچیده تر از استرداد دادخواست است و به دو عامل اصلی، یعنی زمان اقدام و رضایت خوانده، بستگی دارد:

1. قبل از ختم مذاکرات اصحاب دعوا (بند ب ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م):

   اگر خواهان قبل از اینکه مذاکرات طرفین در دادگاه به پایان برسد و پرونده آماده صدور رأی شود، دعوای خود را مسترد کند، دادگاه قرار رد دعوا را صادر می کند. در این حالت، نیازی به رضایت خوانده نیست و خواهان می تواند به تنهایی این تصمیم را اتخاذ کند. قرار رد دعوا به این معنی است که دادگاه از رسیدگی به ماهیت دعوا منصرف می شود و پرونده را بدون ورود در ماهیت، مختومه می کند.

2. بعد از ختم مذاکرات اصحاب دعوا (بند ج ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م):

   اگر استرداد دعوا پس از پایان یافتن مذاکرات طرفین در دادگاه صورت گیرد (زمانی که دادگاه آمادگی صدور رأی را دارد)، شرایط تغییر می کند:

   • با رضایت خوانده: در صورتی که خوانده نیز با استرداد دعوا توسط خواهان موافقت کند، دادگاه مجدداً قرار رد دعوا را صادر می کند. این توافق نشان می دهد که هر دو طرف تمایلی به ادامه رسیدگی ندارند.
   • با صرف نظر کلی از دعوا توسط خواهان (بدون نیاز به رضایت خوانده): اگر خواهان به طور کلی و بدون هیچ قید و شرطی از تمام خواسته های خود صرف نظر کند و این انصراف کامل و قطعی باشد (نه صرفاً پس گرفتن دعوا)، دادگاه قرار سقوط دعوا را صادر می نماید. در این حالت نیازی به رضایت خوانده نیست، زیرا خواهان به طور کامل حق اقامه دعوا را از خود سلب کرده است.

امکان طرح مجدد دعوا پس از استرداد دعوا

آثار استرداد دعوا بر امکان طرح مجدد دعوا، بسته به نوع قرار صادره متفاوت است:

• در صورت صدور قرار رد دعوا: همانند قرار ابطال دادخواست، قرار رد دعوا نیز اعتبار امر مختومه ندارد. بنابراین، خواهان می تواند پس از برطرف کردن دلایل رد دعوا یا با تغییر شرایط، مجدداً همان دعوا را در دادگاه طرح کند.
• در صورت صدور قرار سقوط دعوا: قرار سقوط دعوا دارای اعتبار امر مختومه است و مانع از طرح مجدد همان دعوا توسط خواهان می شود. این بدان معناست که خواهان با صرف نظر کلی از دعوا، حق اقامه آن را برای همیشه از خود سلب کرده و دیگر نمی تواند با همان موضوع و بین همان طرفین، مجدداً در دادگاه طرح دعوا کند. این قرار از اهمیت بالایی برخوردار است و خواهان باید با آگاهی کامل نسبت به پیامدهای آن اقدام نماید.

تصمیم به استرداد دعوا، به ویژه پس از ختم مذاکرات و در آستانه صدور رأی، نیازمند دقت فراوان و مشورت با یک متخصص حقوقی است؛ چرا که بسته به شرایط می تواند به معنای پایان قطعی حق اقامه دعوا باشد.

تفاوت های کلیدی استرداد دادخواست و استرداد دعوا

برای درک بهتر مفاهیم «استرداد دادخواست» و «استرداد دعوا»، مقایسه این دو در قالب یک جدول می تواند تفاوت های اساسی آن ها را به وضوح نشان دهد. این جدول به فرد کمک می کند تا در هر مرحله از دادرسی، تشخیص دهد که با کدام نوع استرداد روبرو است و چه پیامدهایی را باید انتظار داشته باشد:

ویژگی	استرداد دادخواست	استرداد دعوا
زمان اقدام	تا نخستین جلسه دادرسی (قبل از شروع مذاکرات یا اولین اظهار خواهان)	پس از نخستین جلسه دادرسی و تا پایان دادرسی (قبل از صدور رأی قطعی)
قرار صادره	قرار ابطال دادخواست	قرار رد دعوا (قبل از ختم مذاکرات یا با رضایت خوانده پس از ختم مذاکرات) یا قرار سقوط دعوا (با صرف نظر کلی از دعوا توسط خواهان پس از ختم مذاکرات)
نیاز به رضایت خوانده	خیر (خواهان می تواند به تنهایی اقدام کند)	در برخی حالات: قبل از ختم مذاکرات: خیر بعد از ختم مذاکرات: نیاز به رضایت خوانده برای صدور قرار رد دعوا؛ خیر برای صدور قرار سقوط دعوا (صرف نظر کلی)
امکان طرح مجدد	بله (اعتبار امر مختومه ندارد)	بله (در صورت صدور قرار رد دعوا) / خیر (در صورت صدور قرار سقوط دعوا که اعتبار امر مختومه دارد)
مستند قانونی	بند الف ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی	بند ب و ج ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی
ماهیت اقدام	پس گرفتن اصل درخواست رسیدگی به دادگاه (گویی هرگز تقدیم نشده است)	انصراف از ادامه پیگیری یا خواسته های مطرح شده در دعوا (ورود در ماهیت پرونده صورت گرفته است)
تمرکز	بر فرم و تشریفات اولیه دادخواست	بر ماهیت دعوا و ادامه رسیدگی

استرداد در مراحل مختلف دادرسی

مفهوم استرداد، تنها به مرحله بدوی رسیدگی محدود نمی شود و در مراحل بعدی دادرسی نیز می تواند مطرح گردد، هرچند شرایط و آثار آن ممکن است تفاوت هایی داشته باشد. شناخت این تفاوت ها برای افرادی که پرونده آن ها به مراحل بالاتر کشیده شده است، اهمیت زیادی دارد.

استرداد دادخواست تجدیدنظر

در صورتی که یکی از طرفین دعوا از رأی صادره در دادگاه بدوی راضی نباشد، می تواند تقاضای تجدیدنظرخواهی کند و دادخواستی را تحت عنوان دادخواست تجدیدنظر به دادگاه تجدیدنظر ارائه دهد. بر اساس ماده ۳۶۳ قانون آیین دادرسی مدنی، تجدیدنظرخواه این امکان را دارد که دادخواست تجدیدنظر خود را مسترد کند. در این صورت، مرجع تجدیدنظر قرار ابطال دادخواست تجدیدنظر را صادر خواهد کرد. اثر این قرار نیز مشابه قرار ابطال دادخواست بدوی است؛ یعنی اگر تجدیدنظرخواه از تجدیدنظرخواهی خود منصرف شود، امکان تجدیدنظرخواهی مجدد برای همان موضوع، در صورت بقای مهلت قانونی تجدیدنظر، فراهم خواهد بود و رأی بدوی به قوت خود باقی می ماند.

استرداد دادخواست فرجامی

مرحله فرجام خواهی آخرین مرحله رسیدگی عادی به یک دعوا در دیوان عالی کشور است. ماده ۴۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی به طور ضمنی به استرداد دادخواست فرجامی اشاره دارد. مطابق این ماده، اگر شخصی که فرجام خواهی کرده است، دادخواست فرجامی خود را مسترد کند یا دادخواست او رد شود، حق درخواست فرجام تبعی از وی ساقط خواهد شد و اگر درخواست فرجام تبعی قبلاً مطرح شده باشد، بلااثر می گردد. این نشان می دهد که امکان استرداد دادخواست فرجامی نیز وجود دارد و با این اقدام، دیوان عالی کشور پرونده را مختومه می کند.

استرداد در دعاوی طاری

دعاوی طاری به دعاوی گفته می شود که در جریان رسیدگی به یک دعوای اصلی، مطرح می شوند. این دعاوی شامل ورود ثالث، جلب ثالث، و دعوای متقابل هستند. در این موارد نیز، همانند دعوای اصلی، استرداد دادخواست یا دعوا امکان پذیر است و اصول کلی بند الف، ب، و ج ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی بر آن ها حاکم است. به عنوان مثال، فردی که دادخواست ورود ثالث یا جلب ثالث را داده است، می تواند در مهلت های قانونی نسبت به استرداد دادخواست یا دعوای طاری خود اقدام کند که منجر به صدور قرارهای ابطال، رد یا سقوط دعوا خواهد شد.

در تمام این مراحل، نکته کلیدی این است که فرد باید با آگاهی کامل از زمان، شرایط و به ویژه پیامدهای حقوقی هر نوع استرداد، اقدام کند. اشتباه در تشخیص نوع استرداد یا زمان مناسب آن می تواند منجر به از دست رفتن حقوق و تحمیل هزینه های اضافی شود.

آثار و پیامدهای عمومی استرداد

استرداد دادخواست یا دعوا، فارغ از تفاوت های ماهوی، پیامدهای حقوقی مشترکی نیز دارد که برای هر فرد درگیر در یک پرونده قضایی، اهمیت زیادی پیدا می کند:

تأثیر بر ادامه دادرسی و خاتمه روند رسیدگی

مهمترین و فوری ترین اثر استرداد، خاتمه دادن به دادرسی یا متوقف کردن روند رسیدگی به دعوای مطرح شده است. با صدور قرار ابطال دادخواست، رد دعوا یا سقوط دعوا، دادگاه دیگر مکلف به ادامه بررسی ماهوی پرونده نیست و پرونده از دستور کار خارج می شود. این امر می تواند برای خواهان، به معنای رهایی از فشارها و استرس های دادرسی و برای خوانده، به معنای پایان یافتن بلاتکلیفی و تعلیق درگیری حقوقی باشد.

تأثیر بر هزینه های دادرسی

یکی از سؤالات رایج افراد این است که آیا با استرداد دادخواست یا دعوا، هزینه های دادرسی پرداختی مسترد می شود؟ پاسخ منفی است. معمولاً هزینه های دادرسی که خواهان در زمان تقدیم دادخواست پرداخت کرده است، حتی با استرداد دادخواست یا دعوا، به وی بازگردانده نمی شود. این هزینه ها برای خدمات قضایی اولیه صرف شده و صرفاً با انصراف خواهان از ادامه رسیدگی، جبران نمی گردد. البته، اگر طرفین در خارج از دادگاه به توافقی برای تقسیم یا جبران این هزینه ها برسند، این یک موضوع جداگانه و توافقی است که خارج از قواعد دادرسی مدنی قرار می گیرد.

نکات مربوط به اعتبار امر مختومه و امکان طرح مجدد

همانطور که پیشتر گفته شد، بحث اعتبار امر مختومه و امکان طرح مجدد دعوا، یکی از حیاتی ترین پیامدهای استرداد است:

• قرارهای ابطال دادخواست و رد دعوا: این قرارها فاقد اعتبار امر مختومه هستند و خواهان می تواند مجدداً با همان موضوع، همان دعوا را طرح کند. این انعطاف پذیری به خواهان اجازه می دهد تا پس از رفع ایرادات، پرونده را از نو آغاز کند.
• قرار سقوط دعوا: این قرار دارای اعتبار امر مختومه است. یعنی با صدور آن، خواهان حق طرح مجدد همان دعوا را برای همیشه از دست می دهد و دیگر نمی تواند با همان موضوع و بین همان طرفین، در دادگاه طرح دعوا کند. این امر نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد صرف نظر کلی از دعوا است.

تأثیر بر حقوق طرف مقابل (به ویژه در استرداد دعوا)

استرداد دعوا، به ویژه در مراحل پیشرفته دادرسی، می تواند تأثیراتی بر حقوق خوانده نیز داشته باشد. اگر استرداد به دلیل توافق طرفین باشد، حقوق هر دو طرف در قالب آن توافق تعیین می شود. اما اگر خواهان به صورت یک جانبه اقدام به استرداد دعوا (مخصوصاً با صرف نظر کلی) کند، ممکن است خوانده متضرر از هزینه هایی که برای دفاع از خود متحمل شده است (مانند حق الوکاله وکیل یا هزینه های کارشناسی) گردد. در برخی موارد، خوانده می تواند برای جبران این خسارات، دعوایی جداگانه طرح کند، هرچند این موضوع تابع شرایط خاص خود است.

در مجموع، تصمیم به استرداد یک اقدام حقوقی مهم است که باید با بررسی دقیق تمامی جوانب و با مشورت با یک متخصص حقوقی انجام شود تا از هرگونه پشیمانی و خسارت های احتمالی جلوگیری گردد.

آیا استرداد بخشی از خواسته (مورد اختلاف) ممکن است؟

پاسخ به این سؤال مثبت است. در برخی شرایط، خواهان ممکن است به جای انصراف کامل از دادخواست یا دعوا، تنها قصد داشته باشد بخشی از خواسته های خود را مسترد کند. این امکان به خواهان اجازه می دهد تا در صورت تغییر شرایط یا توافق جزئی با خوانده، انعطاف پذیری لازم را در مدیریت پرونده خود داشته باشد.

برای مثال، فرض کنید فردی دادخواستی برای مطالبه مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان وجه التزام و ۵۰ میلیون تومان خسارت تأخیر تأدیه ارائه کرده است. اگر در طول دادرسی، طرفین بر سر مبلغ خسارت تأخیر تأدیه به توافق برسند یا خواهان به هر دلیلی تصمیم بگیرد از مطالبه این بخش از خواسته خود صرف نظر کند، می تواند تنها بخش خسارت تأخیر تأدیه را مسترد نماید. در این حالت، رسیدگی به دعوای اصلی (مطالبه وجه التزام) همچنان ادامه خواهد یافت و دادگاه تنها نسبت به آن بخش از خواسته که مسترد شده است، قرار مناسب را صادر می کند (معمولاً قرار رد دعوا برای آن قسمت).

نحوه اقدام برای استرداد بخشی از خواسته نیز مشابه استرداد کامل دعواست؛ یعنی خواهان باید با تقدیم لایحه کتبی به دادگاه، به صراحت بخش یا بخش هایی از خواسته خود را که قصد استرداد آن ها را دارد، مشخص کند. دادگاه نیز بر اساس زمان استرداد (قبل یا بعد از ختم مذاکرات) و با توجه به رضایت یا عدم رضایت خوانده در صورت لزوم، قرار حقوقی مربوطه را صرفاً برای آن بخش مسترد شده صادر خواهد کرد. این ابزار قانونی به خواهان کمک می کند تا بتواند پرونده خود را با دقت بیشتری مدیریت کرده و از اطاله دادرسی برای خواسته هایی که دیگر قصد پیگیری آن ها را ندارد، جلوگیری کند.

نمونه لایحه استرداد دادخواست / دعوا

یکی از راه های مهم برای انجام استرداد دادخواست یا دعوا، تقدیم لایحه کتبی به دادگاه است. این لایحه باید با دقت تنظیم شود تا هیچ ابهامی در اراده خواهان برای دادگاه باقی نماند. در اینجا یک نمونه لایحه کلی برای استرداد آورده شده است که می تواند با توجه به شرایط خاص هر پرونده، تکمیل و ارسال گردد:

بسمه تعالی

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه، مثلاً عمومی حقوقی/تجدیدنظر استان]

با سلام و احترام،

موضوع: لایحه استرداد دادخواست/دعوا در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده]

احتراماً، به استحضار عالی می رساند:

اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان/تجدیدنظرخواه]، فرزند [نام پدر]، به شماره ملی [شماره ملی]، خواهان/تجدیدنظرخواه پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده] و شماره بایگانی [شماره بایگانی] با موضوع [عنوان خواسته اصلی، مثلاً مطالبه وجه، الزام به تنظیم سند رسمی و...] که در آن آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده/تجدیدنظرخوانده] خوانده/تجدیدنظرخوانده می باشد، با تقدیم این لایحه موارد زیر را اعلام می نمایم:

[اگر استرداد دادخواست است:]
با توجه به اینکه تاکنون نخستین جلسه دادرسی تشکیل نشده است و یا اگر تشکیل شده، هنوز هیچ گونه اظهار و دفاعی در ماهیت دعوا از سوی اینجانب صورت نگرفته است، و مستنداً به بند الف ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، بدین وسیله قصد خود را مبنی بر استرداد کامل دادخواست تقدیمی خود در خصوص پرونده فوق الذکر اعلام می دارم. از محضر دادگاه محترم استدعا دارم که دستور فرمایید نسبت به صدور قرار ابطال دادخواست اقدام شود.

[اگر استرداد دعوا قبل از ختم مذاکرات است:]
با توجه به اینکه دادرسی در جریان است و تاکنون ختم مذاکرات اصحاب دعوا اعلام نگردیده است، و مستنداً به بند ب ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، بدین وسیله قصد خود را مبنی بر استرداد کامل دعوای مطروحه در پرونده فوق الذکر اعلام می دارم. از محضر دادگاه محترم استدعا دارم که دستور فرمایید نسبت به صدور قرار رد دعوا اقدام شود.

[اگر استرداد دعوا بعد از ختم مذاکرات با رضایت خوانده است:]
با توجه به اینکه دادرسی به پایان رسیده و ختم مذاکرات اصحاب دعوا اعلام شده است، و از آنجایی که خوانده محترم پرونده، آقای/خانم [نام خوانده]، با این استرداد موافق می باشند، مستنداً به بند ج ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، بدین وسیله قصد خود را مبنی بر استرداد کامل دعوای مطروحه در پرونده فوق الذکر اعلام می دارم. از محضر دادگاه محترم استدعا دارم که دستور فرمایید نسبت به صدور قرار رد دعوا اقدام شود.

[اگر استرداد دعوا بعد از ختم مذاکرات با صرف نظر کلی از دعوا است:]
با توجه به اینکه دادرسی به پایان رسیده و ختم مذاکرات اصحاب دعوا اعلام شده است، بدین وسیله اینجانب به طور کامل و قطعی از تمامی خواسته های خود در دعوای مطروحه در پرونده فوق الذکر صرف نظر می کنم. مستنداً به بند ج ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، از محضر دادگاه محترم استدعا دارم که دستور فرمایید نسبت به صدور قرار سقوط دعوا اقدام شود.

[اگر استرداد بخشی از خواسته است:]
با توجه به اینکه اینجانب در دادخواست/دعوای تقدیمی در پرونده فوق الذکر، خواسته هایی از قبیل [ذکر خواسته اول، مثلاً مطالبه اصل مبلغ] و [ذکر خواسته دوم، مثلاً مطالبه خسارت تأخیر تأدیه] را مطرح نموده ام، بدین وسیله قصد خود را مبنی بر استرداد بخشی از خواسته، یعنی [نام خواسته مورد استرداد، مثلاً مطالبه خسارت تأخیر تأدیه] اعلام می دارم. از محضر دادگاه محترم استدعا دارم که دستور فرمایید مطابق با قانون و مقررات نسبت به صدور قرار مقتضی برای این بخش از خواسته اقدام شود.

با تشکر و احترام فراوان،

[نام و نام خانوادگی خواهان/وکیل خواهان]
[امضاء]
[تاریخ]

نکات مهم در نگارش لایحه:

• مخاطب لایحه حتماً باید شعبه رسیدگی کننده به پرونده باشد.
• ذکر دقیق شماره کلاسه و بایگانی پرونده برای جلوگیری از اشتباه ضروری است.
• مستند قانونی (بندهای ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م) باید به وضوح ذکر شود.
• هدف از استرداد و نوع قرار درخواستی (ابطال، رد، سقوط) باید مشخص باشد.
• در صورت نیاز به رضایت خوانده، این رضایت باید به صورت کتبی و امضا شده توسط خوانده نیز به دادگاه ارائه شود.

سوالات متداول

خواهان دعوی خود را مسترد نموده دقیقاً به چه معناست؟

این عبارت به این معناست که فردی که دعوایی را در دادگاه مطرح کرده (خواهان)، تصمیم گرفته است از ادامه پیگیری و رسیدگی به آن دعوا صرف نظر کند و آن را پس بگیرد. این عمل می تواند به صورت استرداد دادخواست (در مراحل اولیه) یا استرداد دعوا (پس از شروع رسیدگی) انجام شود که هر یک پیامدهای حقوقی متفاوتی دارند.

آیا استرداد پرونده (دادخواست/دعوا) همیشه به رضایت خوانده نیاز دارد؟

خیر، بستگی به نوع استرداد و مرحله دادرسی دارد. در استرداد دادخواست (قبل از اولین جلسه دادرسی)، نیازی به رضایت خوانده نیست. در استرداد دعوا نیز، اگر قبل از ختم مذاکرات باشد، رضایت خوانده لازم نیست. اما اگر پس از ختم مذاکرات باشد، برای صدور قرار رد دعوا نیاز به رضایت خوانده است، ولی برای قرار سقوط دعوا (صرف نظر کلی خواهان)، نیازی به رضایت خوانده نیست.

پس از استرداد دادخواست، هزینه دادرسی به من برمی گردد؟

معمولاً خیر. هزینه های دادرسی که خواهان هنگام تقدیم دادخواست پرداخت کرده است، حتی با استرداد دادخواست یا دعوا، به او بازگردانده نمی شود، زیرا این هزینه ها بابت خدمات قضایی اولیه صرف شده است.

اگر بعد از ارجاع به کارشناسی، بخواهم دادخواست را مسترد کنم، ممکن است؟

بله، بعد از ارجاع به کارشناسی دیگر امکان استرداد دادخواست وجود ندارد، اما امکان استرداد دعوا تا پایان دادرسی (قبل از صدور رأی قطعی) همچنان برقرار است. در این صورت، با توجه به مرحله پرونده، یکی از قرارهای رد دعوا یا سقوط دعوا صادر می شود.

چه فرقی بین قرار ابطال، رد و سقوط دعوا وجود دارد؟

• قرار ابطال دادخواست: زمانی صادر می شود که خواهان دادخواست خود را تا قبل از اولین جلسه دادرسی مسترد کند. این قرار فاقد اعتبار امر مختومه است و امکان طرح مجدد دعوا وجود دارد.
• قرار رد دعوا: زمانی صادر می شود که خواهان دعوای خود را قبل از ختم مذاکرات اصحاب دعوا یا بعد از آن با رضایت خوانده مسترد کند. این قرار نیز فاقد اعتبار امر مختومه است و امکان طرح مجدد دعوا وجود دارد.
• قرار سقوط دعوا: زمانی صادر می شود که خواهان پس از ختم مذاکرات اصحاب دعوا به طور کلی از دعوای خود صرف نظر کند. این قرار دارای اعتبار امر مختومه است و مانع طرح مجدد دعوا می شود.

نتیجه گیری

در نظام حقوقی پیچیده ایران، درک دقیق مفاهیمی مانند استرداد پرونده که در اصطلاح حقوقی به دو شاخه اصلی استرداد دادخواست و استرداد دعوا تقسیم می شود، از اهمیت حیاتی برخوردار است. همانطور که مورد بررسی قرار گرفت، هر یک از این اقدامات دارای شرایط، مهلت ها و پیامدهای حقوقی متفاوتی هستند که بی توجهی به آن ها می تواند عواقب جبران ناپذیری برای افراد درگیر در پرونده های قضایی داشته باشد.

یک فرد ممکن است در مراحل اولیه پرونده به این نتیجه برسد که نیاز به پس گرفتن دادخواست خود دارد تا ایرادات احتمالی را برطرف کرده یا به توافقی خارج از دادگاه دست یابد، که در این حالت با «استرداد دادخواست» و صدور «قرار ابطال دادخواست» مواجه می شود که امکان طرح مجدد دعوا را برای او محفوظ نگه می دارد. از سوی دیگر، ممکن است در مراحل پیشرفته تر دادرسی، پس از بحث و مذاکره، به دلایل مختلفی تصمیم به «استرداد دعوا» بگیرد. در این شرایط، بسته به زمان اقدام و رضایت خوانده، دادگاه می تواند «قرار رد دعوا» (که امکان طرح مجدد را فراهم می کند) یا «قرار سقوط دعوا» (که اعتبار امر مختومه دارد و مانع طرح مجدد می شود) را صادر کند.

پیچیدگی های موجود در ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی و تفاوت های ظریفی که میان این مفاهیم وجود دارد، لزوم مشورت با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص را قبل از هرگونه اقدام، دوچندان می کند. تصمیمات حقوقی، به ویژه در زمینه استرداد، می تواند مسیر یک پرونده را به کلی تغییر داده و بر حقوق و منافع طرفین دعوا تأثیر عمیقی بگذارد. بنابراین، توصیه اکید می شود که پیش از اتخاذ هر تصمیمی در خصوص استرداد دادخواست یا دعوا، حتماً از راهنمایی و مشاوره یک وکیل مجرب بهره مند شوید تا از تمامی ابعاد حقوقی و پیامدهای احتمالی آن آگاه گردید و بهترین مسیر را برای پرونده خود انتخاب کنید.